|
“Fizika va texnologik ta’lim” jurnali | Журнал “Физико-технологического“Fizika va texnologik ta’lim” jurnali | Журнал “Физико-технологического
образование” | “Journal of Physics and Technology Education” 2021, № 4 (Online)
Journal of Physics and Technology Education | https//phys-tech.jspi.uz/
53
bog‘lash uchun bir necha asr davomida toliqmay qilgan mehnatidir" deb yanada
keng ma’noda ta’riflaydi. P’er Baust fan ob’ektining behadligini "Fanning
chegarasi ufqqa o‘xshaydi: unga qanchalik yaqinlashaverilsa, u shunchalik
uzoqlashaveradi" deya izohlagan edi.
Yuqoridagi ta’riflardan pedagogika va fan tushunchalari bir qaraganda bir-
biriga o‘xshashdek tuyuladi. Aslida esa ular bir-biridan mohiyati jihatidan ma’lum
darajada farq qiladi. Xususan, pedagogika inson shaxsini shakllantirish
(o‘zgartirish)ni ko‘zda tutsa, fan esa ana shu pedagogik faoliyat mahsuli bo‘lgan
inson (shaxs yoki kishi)lar tomonidan dunyoni o‘zgartirish omili sifatida namoyon
bo‘ladi. Aytilganlardan kelib chiqib, "pedagogika" va "fan" tushunchalariga
lo‘ndaroq ta’rif berishga urinamiz.
U holda pedagogikani "Inson shaxsini shakllantirish va o‘zgartirish
metodlari haqidagi faoliyat" deyish mumkin bo‘lsa, fanni - "Pedagogik faoliyatda
insonni ob’ektiv bilimlar bilan qurollantirish va shu asosda kishilar tomonidan
dunyoni o‘zgartirishga o‘rgatash vositasi” deyish o‘rinlidir.
Shu o‘rinda dastlab fan paydo bo‘lganmi yoki pedagogika degan va fan
pedagogikani boshqaradimi yoxud pedagogika fanni boshqaradimi degan
muammoli savol tug‘iladi. Bu savolga javob berish uchun uzoq o‘tmishdagi
ibtidoiy jamoa deb atalmish ajdodlarimiz xayotiga qayta nazar tashlaymiz, unga
ko‘ra fan pedagogikadan oldin paydo bo‘lgan, chunki dunyoni o‘zgartirish
(yashash uchun kurash ehtiyoji) majburiyati dastlabki oddiy cho‘qmor yasashdan
boshlanganini hisobga olsak, cho‘qmor yasash uchun (birinchi cho‘qmor
to‘g‘risida so‘z yuritilmoqda) hech bir matematik hisob va uni yasashning
texnologik xaritasi (pedagogika) shart emas edi. Robinzon Kruzoning "Ehtiyoj
kishini kashfiyotchiga aylantiradi" degani yoki ajdodlarimizning "Kimki gar
hayotdan olmasa ta’lim - uni o‘rgatolmas hech bir muallim" degan ibratli so‘zlari
ham "Fan"ning "pedagogika"dan oldin vujudga kelganini tasdiqlaydi. Shuningdek,
fanning dunyo haqidagi ob’ektiv bilimlar tizimi nuqtai nazaridan qaralganda ham
P’er Baust aytganidek, fan chegarasi yo‘q (cheksiz) ufq singari keng ma’noga
egadir.
Garchi fan dastlabki omil sifatida "pedagogika"dan oldin paydo bo‘lgan
bo‘lsada, "pedagogika"ning uni boshqarib borishi ob’ektiv zaruratga aylanadi.
Buni quyidagicha izohlash o‘rinli. Ko‘p sonli antropologlarning ilmiy
tadqiqotlariga qaraganda odamni hayvon kabi biologik tur sifatidan ajratib inson
deb atash huquqi o‘zining tabiatdan olgan yoki uni o‘zgartirgan bilim va
ko‘nikmalarini avlodlariga o‘rgatishni boshlagan vaqtdan boshlabgina berilgan.
Buni quyidagi oddiy faraz orqali isbotlash ham mumkin. Har bir pedagog (ustoz,
|
| |
