|
“Fizika va texnologik ta’lim” jurnali | Журнал “Физико-технологического“Fizika va texnologik ta’lim” jurnali | Журнал “Физико-технологического
образование” | “Journal of Physics and Technology Education” 2021, № 4 (Online)
Journal of Physics and Technology Education | https//phys-tech.jspi.uz/
49
O’qituvchi pedagogik faoliyatni muvaffaqiyatli olib borishi uchun, o‘qituv-
chining nutqi ma’lum talablarga javob berishi maqsadga muvofiqdir.
Nutq texnikasi malakalari va ko‘nikmalarini muvaffaqiyatli egallash uchun
sharoit
yaratuvchi
notiqning
umumiy
ruhiy,
jismoniy
xususiyatlarini
takomillashtirish, bunda tasavvurni, obrazli xotira va fantaziyani rivojlantirish
ko‘zda tutiladi. Bunday faoliyatda tovush, diapazon, tembr, diksiya, artikulyatsiya,
ritmika, to‘g‘ri nafas olish muhim rol o‘ynaydi.
Tovush. Ba’zi o‘qituvchilarga tovush tug‘ma qobiliyat sifatida berilgan, lekin
bu ham mashq qilib turilmasa buziladi. O‘qituvchi o‘z tovushini kuchli,
egiluvchan, emotsional ta’sirchan qila olishi mumkin.
Diapazon - tovushning hajmi bo‘lib, uning chegarasi eng yuqori va quyi
ohanglar bilan belgilanadi. Diapazonning qisqarishi nutqni bir xil ohangda zerikarli
bo‘lib qolishiga sabab bo‘ladi. O‘qituvchining bir ohangda gapirishi, tinglovchilar
tomonidan axborotni idrok qilishni pasaytiradi va ularni zeriktirishi mumkin.
Tembr – tovushning rang-barangligi, yorqinligi hamda yumshoqligini
namoyon qilib, shu bilan birga o‘qituvchi nutqining chiroyli, mayin, jozibali,
o‘ziga hosligini ta’minlaydi. Ba’zilar tovush va uning tembri tug‘ma deb bilishadi.
Lekin hozirgi eksperimental fiziologiya tovushni to‘liq qayta qurish mumkinligini
isbotlab bergan.
Materialning murakkab qismini o‘qituvchi past tempda, keyin esa tezroq
gapirishi kerak. Mavzuga oid qoidalar va qonuniyatlar aytilganda, xulosa
qilinganda nutq sekinlashadi.
Diksiya - aniq talaffuz qilish. Talaffuzning aniqligi o‘qituvchi uchun
professional zarurat bo‘lib, o‘qituvchi nutqini talabalar tomonidan to‘g‘ri
tushunilishini ta’minlaydi. Talaffuzning aniqligi aytilayotgan so‘z, bo‘g‘in va
tovushlarning qat’iy aniqligidir. U nutq apparati barcha a’zolarini (lablar, jag‘,
tishlar, yumshoq va qattiq tanglay, kichik til, kekirdak, tomoq orqa devori, tovush
naychalari) birgalikda ishlashiga bog‘likdir. Til, lablar, yumshoq tanglay, kichik til
va pastki jag‘ nutqda faol ishtirok etadi. Shuning uchun ham ularni mashq qildirish
muhim ahamiyatga egadir.
Artikulyatsiya – aniq talaffuz qilishni takomillashtirish, ya’ni artikulyatsiya
– nutq organlarini harakatlantirish orqali vujudga keltiriladi. Artikulyatsiya
gimnastikasi ikki turga bo‘linadi. Birinchisi nutq apparatining dastlabki mashqlari
va ikkinchisi har bir unli va undosh tovushlarni to‘g‘ri aytishga o‘rgatuvchi
mashqlar (ifodali o‘qish, tez aytishlar).
Ritmika – bu ayrim so‘z bo‘g‘inlarining aytilish muddati va to‘xtalishi
gapirishdagi to‘liq davomiylik, nutq va ifodalarning navbat bilan o‘z o‘rnida
|
| |
