Oiladagi zoʻravonlikni barvaqt aniqlashda fuqarolarning oʻzini oʻzi boshqarish organlari xodimlarining oʻrni
Oilaviy nizolar va zoʻravonliklarning oldini olishda fuqarolarning oʻzini oʻzi boshqarish organlari, jumladan, profilaktika inspektorlari, xotin-qizlar faollari muhim oʻrin tutayotgani hech kimga sir emas. Yuqorida taʼkidlaganimizdek, zoʻravonlik yuzaga keladigan nizolarning kamida bir nechta misollaridir. Oiladagi nizolarni mutaxassislar oiladagi zoʻravonlikdan ajratib koʻrsatishlari kerak, chunki nizo muammo asosida yuzaga keladi va zoʻravonlik bevosita bir shaxsning unga nisbatan xatti-harakati natijasidir, boshqasi, uning asosi kuch va nazoratdir – zoʻravonlikning oʻziga xos sababi yoʻq, u maʼlum bir raqobat tufayli yuzaga keladi, bu yerda juftlardan biri oʻz xatti-harakatlari va his-tuygʻularini nazorat qilish uchun hayotning turli darajalarida boshqa odamni ruhiy yoki jismoniy bostirishga harakat qiladi.
Bunday holda, profilaktika inspektori mahalla aholisi bilan yaqinroq hamkorlik qilishi kerak, chunki ularning maʼlumotlari eng toʻliq va ishonchlidir. Oilaviy nizolar faktlari profilaktika inspektorlari tomonidan sinchkovlik bilan tekshirilishi va tahlil qilinishi, nizoga uchraganlarning shaxsi, ularning ijtimoiy muhiti chuqur oʻrganilishi kerak. Nizolashayotgan shaxslar bilan profilaktik suhbat profilaktika inspektoriga bunday nizolarning kelib chiqish sabablarini, ularga qulay shart-sharoitlarni, aybdorlarning noqonuniy xatti-harakatlariga munosabatini aniqlash imkonini berishi kerak.
Oilaviy-maʼishiy zoʻravonlik holatini aniqlash bosqichida profilaktika inspektori (ichki ishlar organlarining mansabdor shaxsi) “zoʻravonlik muallifi” (oila zuravoni) bilan profilaktik suhbat oʻtkazishi shart. Bu ishga qoʻshnilarni jalb qilish tavsiya etiladi, chunki ular oila aʼzolari oʻrtasidagi munosabatlarning turli koʻrinishlarda namoyon boʻlayotgan buzilishlarining birinchi kuzatuvchilari: haqorat qilish va kaltaklashdan tortib, sogʻligʻiga ogʻir shikast etkazish yoki oʻz joniga qasd qilishgacha boʻlgan holatlar mahalla xodimlari va qoʻshnilar bilishi kerak. Afsuski, baʼzida mahalla bir chetda qolib ketadi. Mahalla va mahalla fuqarolar yigʻinining “Oʻrtaga qoʻysam, muammo boʻladi”, “Oʻzlari hal qilsin”, “Bu oilaviy masala” degan tamoyillar asosidagi xatti-harakatlari er-xotinlardagi muammolarni oʻz vaqtida aniqlash imkonini bermayapti. Zoʻravonlik holatlari yoki zoʻravonlik namoyon boʻlish xavfi yuqori boʻlgan oilalar mavjud boʻlganda, zoʻravonlik jabrlanuvchilariga birinchi maʼnaviy yordamni ijtimoiy guruhlar: qoʻshnilar, tanishlar, doʻstlar va boshqalar koʻrsatishi kerak.
Shu munosabat bilan qoʻshnilarga maʼlum boʻlgan har bir oiladagi zoʻravonlik holatlari boʻyicha huquqni muhofaza qiluvchi organlarga xabar bermaganlik, xotin-kizlarga nisbatan zoʻravonlik holatlari haqida maʼlum boʻlmaganlik uchun ularning javobgarligini kuchaytirganlik uchun huquqiy javobgarlik institutini joriy etish maqsadga muvofiqdir. Bolalarni huquqni muhofaza qilish organlariga, profilaktika inspektoriga yoki mahallaning boshqa xodimlariga oʻz vaqtida topshirish kerak. Mazkur institutning joriy etilishi fuqarolar eʼtiborini yanada aniqlangan masalalarga qaratish, oʻz fuqarolik burchini ado etishga yanada ongliroq yondashish imkonini beradi, tashkilot va organlarga, jumladan, mahallalarga oilaviy-maishiy zoʻravonlik murojaatlariga oʻz vaqtida javob berishga yordam beradi.
Aksariyat fuqarolarning qonunlarga boʻlgan hurmatiga asoslangan ushbu institutdan foydalanishning xorijiy mamlakatlarda keng tarqalgan amaliyoti huquqni muhofaza qilish organlariga turli xil dasturlarni amalda qoʻllash imkonini beradi, masalan, “hushyor qoʻshni” (Germaniya), “qoʻshni nazorati” (Kanada), buning yordamida har qanday hushyor fuqaro har qanday noqonuniy xatti-harakatlar, xususan, oila va maishiy sohada sodir etilganlikda gumon qilinsa, politsiyaga qoʻngʻiroq qilishi mumkin, ular anonim xabarga darhol javob berishga majburdirlar. Tekshiruvdan soʻng, agar huquqbuzarlik/jinoyat mavjudligi tasdiqlansa, bu haqda xabar bergan fuqaro qonuniy ravishda moddiy ragʻbatlantirishga ishonishi mumkin, shu bilan birga uning shaxsi va xabari toʻliq anonimlikda va qatʼiy maxfiylikda qoladi38.
Demak, zoʻravonlikning oldini olish boʻyicha samarali ishlarni amalga oshirish uchun nafaqat jabrlanuvchi, balki zoʻravonlik muallifi bilan ham ish olib borish zarur. “Oiladagi zoʻravonlik”ga oilada yangi munosabatlar koʻnikmalarini singdirish, uning yoʻnalishini oʻzgartirish, xulq-atvorning buzgʻunchi modeli istalgan natijalarga olib kelishi mumkin – er va xotin oʻrtasidagi konstruktiv, ziddiyatsiz, zoʻravon munosabatlarni oʻrnatish kabi. Albatta, aniqlangan oilaviy (maishiy) zoʻravonlik muammolari toʻliq emas, ammo shuni taʼkidlash kerakki, ularni hozirgi bosqichda hal etish oila va maishiy sohada huquqbuzarlik sodir etgan shaxslarning noqonuniy xatti-harakatlari darajasini sezilarli darajada kamaytirishga yordam beradi xamda oila va bolalar xavfsizligini taʼminlash sohasida davlat siyosatini amalga oshiradi.
|
