21
(1842-1916) ishlari alohida o’rin egallaydi. P.P. Semyonov –Tyanshanskiy XIX
asr ohirida Rossiya aholisi va aholi punktlarini
geografik tahlil qilgan, bir necha
ishlar bajargan. U o’zining 1871 yilda nashrdan chiqqan “Imperiya aholisining
taqsimlanish sabablarga ko’ra, Rossiya Yevropa qismida aholining zichligi” nomli
asarida aholi zichligi kartasini batafsil va mazmundor tahlil qilgan. 1863-1885
yillarda P.P.Semyonov Tyanshanskiy “Geografik statistik lug’at” tuzdi. Lug’atda
Rossiyaning
barcha shaharlari, stansiya va yirik qishloqlariga tavsif berdi. U
Rossiya qishloqlariga birinchi bo’lib, batafsil ijtimoiy-iqtisodiy tavsif berdi, ularni
27 tipga ajratdi. Ma’lumki, P.P.Semyonov-Tyanshanskiy “Rossiya vatanimizning
to’la geografik tasviri” (1899-1814) nomli ko’p tomli nashrning asosiy
tashkilotchisi edi. Pyotr Petrovich Semyonov-Tyanshanskiy o’g’li Veniamin
Petrovich Semyonov-Tyanshanskiy ham o’z ishlarida aholini o’rganishga
katta
e’tirof bergan. Ayniqsa, uning “Yevropa Rossiyada shahar va qishloq” (1910)
nomli asari muhim ma’lumotlarga boyligi va ilmiy tahlildan ba’zi yangicha
yondashishlari bilan diqqatga sazovordir. Keyinchalik (1922-1925) V.P.Semonov-
Tyanshanskiy raxbarligida Rossiya Yevropa qismining 46 varaqdan iborat aholi
zichligi kartasi tuzildi (dazimetrik karta). O’sha
davrda bunday karta boshqa
birorta ham mamlakatda tuzilmagan edi.
Aholi geografiyasi bo’yicha nashr etilgan asarlar orasida mashhur geograf
Aleksandr Ivanovich Voekov asarlari alohida o’rin egallaydi, eng muhimi shuki,
A.I.Voekov o’z ishlarida antrpogeografiya ta’siriga berilmadi. U “Yer shari
aholisini tabiiy sharoit va kishilar faoliyatiga qarab taqsimlanishi” (1906),
“Yevropa Rossiyasi va G’arbiy Sibir qishloqlarining gavjumligi” (1909) kabi
asarlarida
tabiat va aholiga jonli, qiziqarli geoghrafik ta’rif berish na’munasini
ko’rsatdi. A.I.Voekov aholining hududiy taqsimlanishida tabiiy sharoit emas, balki
odamlarning o’zi xal qiluvchi rol o’ynadi degan xulosaga keldi. Bu esa, o’sha
davrda hukmron bo’lgan antropogeografik ta’limotiga butunlay qo’sxilmaslik edi.
U aholining shaharlar bilan qishloqlar o’rtasida taqsimlanishi, bu jarayonning
rivojlanishini tahlil qilib shaharlarni o’rganishda ularning ma’muriy-yuridik
tomonlariga emas, balki iqtisodiy ko’rsatkichlariga
ahamiyat berish muhimligini
22
qayd qildi. Bu esa o’sha davr uchun muhim progressiv qarash edi. Chunki,
shaharlarni o’rganishda, birinchi navbatda ularning iqtisodiy rolini (xalq xo’jalik
funksiyasini) tahlil qilish zarurligi hozirgi zamon aholi geografiyasida ham asosiy
prinsipial masalalardan biridir.
A.I.Voekov «Millioner shaharlar» atamasini
