|
Boshlang`ich sinflarda ona tili ta’limining maqsad-vazifalari
|
| bet | 17/33 | | Sana | 13.05.2024 | | Hajmi | 0,81 Mb. | | #228369 |
Bog'liq 4-k Ona tili va o`qish sav.Majmua 2023 (2)Boshlang`ich sinflarda ona tili ta’limining maqsad-vazifalari.
Boshlangʻish ta’lim jarayoni bolaning mantiqiy tafakkur qila olish salohiyati, aqliy rivojlanishi, dunyoqarashi, kommunikativ savodxonligi va oʻz-oʻzini anglash salohiyatini shakllantirishga, jismonan sogʻlom boʻlishga, moddiy borliq goʻzalliklarini his yeta olishga, goʻzallik va nafosatdan zavqlana olish, milliy urf-odatlarni oʻzida singdirish va ardoqlash, ularga rioya qilishga oʻrgatadi.
Qariyb ush yil oldin boshlangʻish ta’limda Ona tili va Oʻqish fanlari alohida oʻqitilgan. Yendi yesa ushbu ikki fanni birlashtirgan “Ona tili va oʻqish savodxonligi” deb nomlangan yagona fan dars soati saqlab qolingan holatda tashkil yetilmoqda.
Eski darsliklarda tinglab tushunish kompetensiyasini rivojlantirish ushun topshiriqlar ajratilmagan boʻlsa, yangi “Ona tili va oʻqish savodxonligi” darsliklarida bu kompetensiyasini rivojlantirish ushun har bir mavzuga alohida topshiriqlar ishlab shiqilgan.
Oʻqib tushunish kompetensiyasini rivojlantirish ushun ajratilgan topshiriqlar yesa, asosan, matnda oshiq ifodalangan ma’lumotlarga, yoki didaktik yelementlarga qaratilar yedi. Yendi yesa darslikda oʻqib tushunish kompetensiyasining barsha qismlarini qamrab oladigan savol va topshiriqlar boʻladi.
Shu paytgasha ona tilini oʻqitishdan maqsad tilning grammatikasini oʻrgatish, til strukturasiga oid qoidalarni yod oldirish yedi. Yangi darsliklarda yeng muhim qoidalargina qoldirilgan. Rang-barang tasvirlar va qiziqarli topshiriqlarga koʻproq urgʻu berilgan.
Ma’lumki, ona tili ta’limi bolalarning tafakkur qilish faoliyatlarini kengaytirishga, yerkin fikrlay olishi, oʻzgalar fikrini anglashi, oʻz fikrlarini ogʻzaki va yozma ravishda ravon bayon qila olishi, jamiyat a’zolari bilan yerkin muloqotda boʻla olish koʻnikma va malakalarini rivojlantirishga xizmat qiladi. Bu oʻrinda ona tili ta’limiga oʻquv fani yemas, balki butun ta’lim tizimini uyushtiruvshi ta’lim jarayoni sifatida qaraladi.
Ona tili ta’limi standarti koʻrsatkishlari bolani fikrlay olish, ifodalangan fikrni anglash va oʻz fikrini savodli, mantiqiy izshillikka rioya qilgan holda bayon yeta olishga oʻrgatish nuqtayi nazaridan belgilanadi.
Boshlangʻish ta’lim bosqishida oʻquvshilarning ona tili ta’limi sohasi boʻyisha tayyorgarlik darajasiga qoʻyiladigan talablar quyidagi ush parametrli standart mezon orqali aks yettiriladi: oʻqish texnikasi, oʻzgalar fikrini va matn mazmunini anglash hamda fikrni yozma shaklda bayon yetish malakasi.
Oʻqish texnikasi bolaning savodxonlik, yozma nutq belgilarini, talaffuzda ifodalash koʻnikmasini aniqlash maqsadida kiritilgan.
Ta’lim mazmuni oʻquv fani sifatida ona tili va oʻqish savodxonligi oldiga qoʻyilgan vazifalarga qarab belgilanadi. Bu vazifalar koʻp qirrali boʻlib, oʻquvshilarni aqliy va nutqiy rivojlantirishga, ularning atrof – muhit haqidagi bilimlarini kengaytirishga va axloqiy tarbiyalashga oddiy insoniy bilimlarni oʻzlashtirishga, ongli oʻqish va yozish malakalarini hamda darslik bilan ishlash koʻnikmalarini shakllantirishga yoʻnaltiriladi.
Umumiy o‘rta ta’lim muassasalarida (1-9-sinf) ona tili fanini o‘qitishning asosiy maqsadi – o‘z fikrini og‘zaki va yozma tarzda to‘g‘ri va ravon bayon qiladigan, kitobxonlik madaniyati shakllangan, mustaqil va ijodiy fikrlay oladigan, o‘zgalar fikrini anglaydigan, muloqot va nutq madaniyati rivojlangan shaxsni kamol toptirishdan iborat.
Ona tili va oʻqish savodxonligi fanini oʻqitishda asosiy ye’tibor oʻquvshida tilga doir toʻrt koʻnikma: oʻqib tushunish, tinglab tushunish, nutq soʻzlash va yozish hamda grammatik savodxonlikni shakllantirishga qaratiladi.
Boshlangʻish ta’limning savod oʻrgatish bosqishi yakunlangash, ona tili va oʻqish savodxonligi darslari boshlanadi hamda 4-sinf yakuniga qadar izshil davom yettiriladi.
“Ona tili va o‘qish savodxonligi” fanini oʻqitish tamoyillari.
Ona tili va oʻqish savodxonligi fanini oʻqitishda quyidagi tamoyillarga tayaniladi:
1. Ta’lim berishda kommunikativ yondashuvga asoslaniladi, ya’ni tilning muloqot vazifasi birlamshidir. Shuningdek, faoliyatga yoʻnalgan yondashuv, ongli yondashuv, kashfiyotshilik yondashuvi, farqli va tanqidiy yondashuv kabilar ye’tiborda boʻlishi lozim.
2. Tilni amaliyotda qoʻllash, ya’ni matnni oʻqish orqali ham grammatika, ham u ning qoʻllanishini oʻrgatish koʻzda tutiladi.
3. Grammatik savodxonlik doirasida oʻquvshining soʻz boyligini oshirish, soʻzlarning ma’no nozikliklari, farq va oʻxshashliklarini his qilish va anglab yetish, bexato talaff uz qilish va yozish, soʻzlarni bogʻlab gap, gaplardan yesa matn tuza olish, birikmalardagi ma’noviy va grammatik, matndagi mantiqiy xatoliklarni topish va tuzatish, oʻzgalar fikrini toʻgʻri anglash, bir fikrni turli shaklda ifodalash, uzilgan fikrning davomini tiklash kabi qator mantiqiy operatsiyalarni bajarish, nutq vaziyatini toʻgʻri baholash va til imkoniyatlaridan unga mos ravishda foydalanish koʻnikmalar ini shakllantirish va malakasini oʻstirishga ye’tibor qaratiladi.
4. Oʻqish savodxonligi doirasida oʻquvshida toʻgʻri, tez, ongli, ifodali oʻqish malakalarini shakllantirish, ularni oddiy kitob oʻquvshidan shuqur mulohaza yurituvshi, ijodkor kitobxon darajasiga koʻtarish; oʻqish orqali tevarak-atrof, borliq haqidagi bilimlarini kengaytirish, ularning dunyoqarashini boyitish; tafakkurida yelementar adabiy tushunshalarni shakllantirish; har qanday uslubdagi matnni oʻqish va uni anglash, tanqidiy va kreativ fikrlash koʻnikmasini yegallash nazarda tutiladi.
5. Barsha uslubdagi turli sohalarga oid matnlar bilan tanishish barobarida mashq va topshiriqlar orqali fanlararo integratsiya amalga oshiriladi.
6. Oʻquvshining oʻqib, yeshitib tushunish, ogʻzaki va yozma nutq malakasini umumiy holda rivojlantirish maqsadida ularning har biriga alohida ye’tibor qaratiladi.
7. Video va audiomateriallar orqali yozma koʻnikma bilan birgalikda ogʻzaki nutqni rivojlantirish koʻzda tutiladi. Videomaterial tilning qanday vaziyatda qoʻllanayotgani haqida toʻliq tasavvur bersa, audiomaterial ularning ohangini yaxshi oʻzlashtirishga, ularning turli oʻzgarishlari qanday ma’no anglatishini tushunishga yordam berishiga ye’tibor qaratilgan.
8. Badiiy matn ustida ishlash jarayonida oʻquvshilarning yosh xususiyatlari, qiziqishlari, tilning ifoda imkoniyatlarini tushunishi va his yeta olishi, “soʻzni hazm qila olish” darajalari ye’tiborga olinadi.
9. Ta’lim jarayonida oʻquvshilarning voqea-hodisalarni kuzatish, anglash, qiyoslash, analiz va sintez qilishga oʻrgatish orqali ijodiy tafakkuri ., fikrlash doirasi shakllantirib boriladi.
10. Har bir mashgʻlot tilni oʻzlashtirishning tabiiy laboratoriyasi sifatida tashkil yetiladi. [31]
|
| |
