har bittadan tayoq beribdi. Ularga: “Kimda kim pul o`g`irlagan bo`lsa,
uning tayog`i ertaga bir enli uzayib qoladi: -debdi.
Hamma tarqalib o`z ishi bilan mashg`ul bo`libdi. Lekin o`g`ri vahimaga
tushibdi:
tayog`i uzayib, siri ochilib qolishdan qo`rqibdi. Natijada u tayog`idan
bir enlikcha yerini qirqib tashlabdi.
Topshiriq. 1. Matnni tugating. Boshqa sarlavha toping.
2.
1-2 gaplar shaklini o`zgartiring.
3.
Qozi aytgan gapning mazmuniga e`tibor bering. Uni o`z
so`zingiz bilan ayting.
4.
Tilla, pul, qozi so`zlariga ma`nodoshlar toping.
Masalan: “Gapning uyushiq bo`laklari” mavzusini o`rganishda
Mahmud Qoshg`ariyning “Devonu lug`atit turk” asaridan keltirilgan
matndan foydalanish mumkin. “Men turklar, turkmanlar, ug`izlar, chigillar,
yag`molar, qirg`izlarning shaharlarini, qishloq va yaylovlarini ko`p yillar kezib
chiqdim, lug`atlarni to`pladim, turli so`z xususiyatlarini o`rganib,
aniqlab
chiqdim. Men bu ishlarni til bilmaganligim uchun emas, balki bu tillardagi
har bir kichik fikrni ham aniqlash uchun qildim. Ularga shunchalik diqqat
qildimki, bu tillar butunlay dilimga jo bo`ldi. Ularni har tomonlama puxta, bir
asosda tartibga soldim”.
Topshiriq. 1. Matnni diqqat bilan o`qing va sarlavha toping.
2.
Men bu ishlarni mazkur tillardagi har bir kichik farqlarni ham
aniqlash uchun qildim”,- degan gapning mazmuniga diqqat qiling.
3.
Gap shakllarini o`zgartirib, o`z so`zingiz bilan ayting.
Ona tili darsligi uchun tanlangan mantlar ta`limiy
va tarbiyaviy
yo`nalishda, rangbarang mavzularda, shaklan va mazmunan mukammal,
mantiqan to`g`ri, tili soda va ravon, o`qituvchi uchun tushunarli bo`lishi
maqsadga muvoviqdir. Ana shundagina matn,
matn yaratish tizimi va
matn tahlili o`quvchi uchun zarur bo`lgan natijani beradi – kommunikativ
savodxonlik darajasini oshirishga xizmat qiladi.
Metodikada ilmiylik prinsipi – o`quv predmetlarini hozirgi fan yutuqlari
zaminida bayon qilishi talab etsa, tushunarlilik prinsipi o`quv predmetlarini
bolalarning yoshi, shaxsiy xususiyatlari, hayotiy tajribalari,
tayyorgarlik
darajasiga moslashtirishni, ya`ni oddiydan murakkabga, xususiydan
umumiyga borishni taqozo qiladi.
Ona tili o`qitish metodikasida ilmiylik va tushunarlilik
prinsiplariga bir-
birini to`ldiradigan va dars samaradorligini ta`minlaydigan yagona prinsip
sifatida qaraladi. Bu ikki prinsipni parallel ravishda amalga oshirishda.
-
til fanidagi tushuncha va atamalarning ma`nosini sharhlash,
atroflicha, atroflicha tahlil qilish, puxta o`zlashtirishni ta`minlash;
-
til sathlarini o`zaro aloqadorlikka o`rganish;
-
til va nutqni farqlab o`rganish usul va vositalarini topish va amaliyotda
qo`llash.
-
o`quvchilarning yosh imkoniyatlarini, zehni, iqtidorlarini hisobga olish,
mustaqil ijodiy fikrlash, uning mahsulini nutq sharoitiga mos ravishda og`zaki
va yozma tarzda to`g`ri, sodda, ravon ifodalash ko`nikmalarini shakllantirish
va rivojlantirishga yo`naltirilgan lingvopsixologik o`yin-topshiriqlardan
foydalanish ko`zda tutiladi.
Masalan: kecha va kunduz so`zlarining uxshash
va farqli tomonlarini
aniqlang va sharhlang.
1. Uxshashlik: berilgan kucha va kecha so`zlar:
-
harflar sonining tengligi;
-
bir xil undosh bilan boshlanishi;
-
talaffuz
ohangidagi yaqinlik;
-
oxirgi bug`unning – cha bilan tugallanishiga ko`ra bir-biriga yaqin
talaffuz qilinadi.
2. Farqi: birinchi bug`undagi ikki xilligi;
- lug`aviy ma`nosi; kecha-tun, oqshom;
kucha-aholi yashaydigan
joylarda yulovchilar o`tib turadigan, transport qatnaydigan yo`l.
