Yangi o’quv materialini mustahkamlash

172 
 
20 - Mavzu: Tijorat banklarining operatsiyalari. 
Reja: 
1.Tijorat banklarning xizmatlar turi. 
2.Tijorat banklarining passiv operatsiyalari. 
3.Tijorat banklarining aktiv operatsiyalari. 
Tayanch so’z va iboralar:
To’lov vositasini, xizmatlar ko’rsatish, tijorat, bank 
Banklarning o’ziga xos xususiyatlari ularning faoliyatigi bevosita bog’liqdir. 
Ushbu faoliyatning natijasi esa bank xizmatining yaratilishi hisoblanadi va uni 
quyidagilarga bo’lish mumkin: 
1. To’lov vositasini amalga oshirish. 2.Xizmatlar ko’rsatish. 
Bozor xo’jaligida oldi-sotdi operatsiyalarini amalga oshirish uchun umumiy 
to’lov vositasi sifatida pul zarur bo’ladi. Chunki usiz tovar ishlab chiqaruvchilar 
o’rtasida bo’ladigan almashinuv amalga oshirilmasligi mumkin. Shuning uchun ham 
Markaziy bank muomala va moddiy boyliklarni sotib olish va ularni iste’mol va 
kengaytirilgan takror ishlab chiqarish jarayonining uzluksiz davom etishini 
ta’minlash uchun zarur bo’lgan pul massasini chiqarishi zarur. 
Bank maxsulotining tarkibiy qismi hisoblangan har xil xizmatlar ko’rsatishni 
qiyidagicha turkumlash mumkin : 
Ko’rsatiladigan xizmatlarning tiplari 
1.Bank faoliyatining o’ziga xos xususiyatlariga qarab: 
c.
O’z faoliyatiga mos xizmatlar. 
d.
O’z faoliyatiga mos bo’lmagan xizmatlar 
2.Xizmatlarni oluvchi subyektlarga qarab: 
a.
Huquqiy shaxslar 
b.
Jismoniy shaxslar 
3.Bank resurslarini shakllanishi va joylashish usuliga qarab: 
c.
Aktiv operatsiyalar 
d.
Passiv operatsiyalar 
4.Ko’rsatilgan xizmat uchun to’lanishiga qarab: 
e.
Pulli xizmat. 
f.
Bepul xizmat 
5.Moddiy ne’matlarning harakatiga bog’liqligiga qarab: 
Moddiy ne’matlarning harakatiga bog’liq bo’lgan xizmatlar. 
c.
sof xizmatlar. 
Yuqoridagilardan ko’rinib turibdiki, bank ko’rsatgan xizmatlarni eng avvalo o’z 
faoliyatiga mos xizmatlar va o’z faoliyatiga mos bo’lmagan xizmatlarga bo’linadi. 
O’z faoliyatiga mos xizmatlar bank faoliyatining o’ziga xos xususiyatlaridan kelib 
chiqib ko’rsatiladigan xizmatlar tushuniladi va ularga bank bajaradigan quyidagi 3 
ta operatsiyani kiritish mumkin: 

173 
1.Depozitlar bo’yicha operatsiyalar. 
2.Kredit operatsiyalari. 
3.Hisob-kitob operatsiyalari. 
Bank resurslarini shakllantirish bilan bog’liq bo’lgan operatsiyalar banklarning 
passiv operatsiyalari deyiladi. Passiv operatsiyalar yordamida tijorat banklarning 
passiv va aktiv - passiv hisobidagi pul mablag’larining salmog’i oshib boradi. 
Banklarning passiv operatsiyalari ularning faoliyatini tashkil qilishda katta mavqega 
ega. Tijorat banklarining passiv operatsiyalar yordamida tijorat banklari kreditlash 
uchun zarur bo’lgan kredit resurslarini tashkil qilinadi. 
Tijorat banklari passiv operatsiyalarining, asosan, to’rtta shakli mavjud: 
1.
Tijorat banklari qimmatbaho qog’ozlarini muomalaga chiqarish yo’li bilan 
resurslar yig’ish. 
2.
Bank foydasi hisobidan har xil fondlar tashkil qilish yoki fondlar summasini 
oshirish. 
3.
Boshqa kreditorlarning mablag’larini jalb qilish. 
4.
Depozit operatsiyalarni amalga oshirish. 
Tijorat banklarining resurslari bankning xususiy mablag’lari, jalb qilingan va 
emitentlashgan mablag’lar hisobidan shakllanadi. 
Yuqorida keltirilgan passiv operatsiyalarning birinchi va ikkinchi shakllarida 
banklarning xususiy mablag’lari yuzaga keladi va qolgan oxirgi ikki shaklida kredit 
resurslarning ikkinchi qismi, jalb qilingan resurslar yuzaga keladi. 

Download 4,02 Mb.