O‘qitish materiallar I to‘plami mutaxassislikka kirish o‘qitish materiallar

31 
Xarido
r 
10.06 
Pul 
Sotuvchi 
tovarlar oldi-sotdi qilinadi. Pulning muomala vositasi ekanligi tovarlarni naqd 
pulga sotilishi jarayonida namoyon bo’ladi. Bu vazifani banklar tomonidan 
muomalaga chiqariladigan banknotalar va tangalar bajaradi. Bunda tovar harakati 
pul harakatiga mos keladi, Ya’ni bir vaqtning o’zida pul to’lanadi va tovar sotib 
olinadi. 
pul tovar 
Masalan, talaba do‗konga kirib pul to’lab kitob yoki daftar sotib oldi.Pul muomala 
vositasi sifatida quyidagi xususiyatlarga ega: 
-
bu vazifani faqat naqd pullar bajaradi; 
-
tovar va pul o’zaro qarama-qarshi yo’nalishda harakat qiladi; 
-
tovar va pul harakati bir vaqtda yuzaga keladi; 
-
tovar sotuvchi va sotib oluvchi o’rtasidagi munosabat tugallanadi, 
tomonlar tovarga yoki pulga ega bo’ladilar. 
Pullarning muomalada real ishtirok etishi va ularning ayirboshlashdagi 
ishtirokining o’tkinchiligi muomala vositasi sifatidagi pullarning o’ziga xos 
xususiyati hisoblanadi, Shu sababli to’laqonli bo’lmagan pullar - qog’oz va kredit 
pullar ham muomala vositasi funksiyasini bajarishi mumkin. Hozirgi vaqtda kredit 
pullar deb ataladigan pullar: veksellar, banknotalar, cheklar, banklarning kredit 
kartochkalari pul muomalasida hukmron vaziyatni egallab turibdi. 
Pul- to’lov vositasi
. Pulning to’lov vositasi ekanligi nasiyaga sotilgan 
tovarlar va ko’rsatilgan xizmatlarga ularning haqi to’langanda, kredit qarzga 
olingan mablag’lar qaytarilganda namoyon bo’ladi.Tovarlar har doim ham naqd 
pulga sotilavermaydi. Tovar sotuvchi tovarni sotish uchun olib chiqqan vaqtda, 
Iste’molchining shu tovarni sotib olish uchun yetarli miqdorda naqd puli 
bo’lmasligi mumkin. Natijada tovarni nasiyaga sotishga zarurat tug’iladi, ya’ni 
tovarning pulini to’lash muddati kechiktiriladi. Iste’molchi sotib olgan tovari 
uchun uning pulini to’lov muddati kelgandan keyingina to’laydi. Bu holda tovarlar 
harakati bilan pul harakati bir vaqtning o’zida sodir bo’lmaydi. Tovar harakati 
sodir bo’lgandan so’ng ma’lum muddat o’tgach pul harakati amalga oshadi. 
Masalan, 10 avgustda tovarlar yetkazib berildi, puli esa 20 avgustda 
to’landi. 
Tovar 
Aksariyat hollarda tovar uchun avvaldan avans (bo’nak) to’lanadi, so’ng tovarlar 
yetkazib beriladi. Ma’lum muddat o’tgach esa, oxirgi hisob - kitoblar amalga 
oshiriladi. Masalan, 1 iyunda tovarlar uchun bo’nak to’landi, 10 iyunda tovarlar 
Sotuvchi 
Xaridor 

32 
yetkazib berildi, 20 iyunda esa oxirgi hisob - kitoblar qilindi. 
Bo’nak-1.06 Tovar-10.06 
Hisob-kitob 20.
06 
Pulning to’lov vositasi ekanligi iqtisodiyotda naqd pulsiz hisob-
kitoblarni keltirib chiqaradi. Pulning to’lov vositasi ekanligi quyidagi hollarda 
ko’rinadi: 
-
xizmatlar uchun xaq to’langanda; 
-
davlat byudjetiga soliqlar to’langanda; 
-
banklardan olingan qarzlar qaytarilganda, foizlari to’langanda; 
-
ish haqi, nafaqa, stipendiya va boshqalar to’langanda; 
-
boshqa har xil qarzlar va majburiyatlar to’langanda. 
To’lov aylanishida 

Download 4,02 Mb.