34
1922 yildan e’tiboran AQSH dollari va Angliya funt sterlingi oltinning
o’rinbosari sifatida e’lon qilindi, hamda xalqaro to’lovlarda qo’llanila boshladi.
1944 yildan keyin jahon puli vazifasi oltinda qoldirilgan holda, xalqaro to’lovlarda
AQSH dollaridan ko’proq foydalanishga imkoniyat yaratildi. 1970 yildan boshlab
xalqaro to’lovlarda Xalqaro Valyuta Fondi tomonidan kiritilgan maxsus hisob va
to’lov birligi SDR “Maxsus qarz olish huquqi”(SDR) qo’llanila boshlandi. 1976
yilda Xalqaro Valyuta Fondiga a’zo mamlakatlar oltindan jahon puli sifatida
foydalanishni bekor qildilar. Hozirda oltindan xalqaro zahira sifatida
foydalanilmoqda.1979 yildan Yevropaning bir qator mamlakatlarida xalqaro hisob-
kitoblarni olib borish uchun xalqaro hisob birligi EKYU (EKU) qo’llanila
boshlandi. 1999 yildan e’tiboran Yevropa ittifoqiga kiruvchi 12 mamlakatda,
yagona pul birligi sifatida YEVRO (EVRO) naqd pulsiz hisob - kitoblarda, 2002
yil 1 yanvardan esa naqd pul sifatida ham qo’llanila boshladi.
Xalqaro to’lovlarda SDR va EVRO bilan bir qatorda iqtisodiy qudratli va
rivojlangan mamlakatlarning milliy pul birliklaridan ham foydalanilmoqda. Ular
jumlasiga AQSH dollari, Kanada dollari, Angliya funt sterlingi, Yaponiya iyenasi
Rossiya rubli va boshqalar kiradi.
Pullarning barcha beshta funksiyasi pullarning tovarlar va xizmatlarning
umumiy ekvivalenti sifatidagi yagona mohiyatni namoyon qiladi. Ular
chambarchas bog’liqlikda va birlikda bo’ladi. Mantiqan va tarixiy jihatdan har bir
navbatdagi funksiya bundan oldingi funksiyalarning muayyan rivojlantirilishini
nazarda tutadi. Pullarning sanab o’tilgan funksiyalarni bajarishi tufayli ular,
ayniqsa, bozor iqtisodiyotida ishlab chiqarishning rivojlanishida asosiy rolni
o’ynaydi, tovarlarga narxlarni belgilashda qatnashadi.
Xulosa qilib aytganda, pullarning iqtisodiy tizimdagi ijtimoiy roli shundan
iboratki, ular mustaqil tovar ishlab chiqaruvchilar o’rtasidagi bog’lab turuvchi
bo’g’in, shuningdek, tovar xo’jaligidagi ijtimoiy mehnatni hisobga olish vositasi
hisoblanadi.Pulning funksiyalari bir-biriga bevosita bog’liq bo’lib, ular doimo
bir- birini to’ldirgan holda iqtisodiyotda harakatda bo’ladi.
