80
iqtisodiy ma’nosi-muomilada mavjud bo’lgan tovarlar va ularning bahosiga va
miqdoriga nisbatan ko’p pul chiqarish demakdir.Inflyatsiya so’zi pul muomilasi
sohasida AQShning Shimoliy va Janubiy shtatlari o’rtasida grajdanlar urushi
bo’lganda muomilaga juda ko’p miqdorda (450 mln grin bek) qog’oz dollor
chiqarilgan vaqtidan boshlab qullanila boshlagan. Ularni sotib olish qobiliyati ikki
yildan keyin 50 foizga tushib ketgan.
Tarixga ko’ra urush va boshqa ofatlar sababli davlat xarajatlarining oshib
ketishi, inflyatsiya bilan o’zviy bog’liq. Masalan, Angliyada kuchli inflyatsiya XIX
asrning boshida Napoleon bilan urush davrida, Fransiyada fransuz revolyusiyasi
davrida, Rossiyada XIX asrning o’rtalarida nomoyon bo’lgan. Germaniyada juda
yuqori sur’atlardagi inflyatsiya 1923 yillarda bo’lib, muomiladagi pul massasi 496
kvintillion markaga yetgan va pul birligi trillion markaga qadrsizlangan. Oldingi
inflyatsiyalarning xususiyati shundagi, ular ma’lum davrda nomoyon bo’ladi.
Hozirgi davr inflyatsiyasi odatda doimiy (xronik) xarakterga ega bo’lib, xo’jalik
faoliyatining barcha sohalarini qamrab olish bilan, pul, omillaridan tashqari boshqa
iqtisodiy omillarga ta’sir qilishi bilan farqlanadi.
Inflyatsiyaning asosiy sabablari:
a)
jamg’arma va iste’mol o’rtasidagi;
b)
talab va taklif o’rtasidagi;
v)
muomiladagi pul massasi va xo’jaliklarning naqd pulga bo’lgan
talabi o’rtasidagi nomutonosibliklardir.
Bulardan tashqari pul talabining tovar taklifidan oshishi natijasida pul
muomilasi qonunning buzilishi, ishlab chiqarish xarajatlarining o’sishi natijasida
tovarlar bahosining oshishi va shu sababli pul massasining ortib borishi, ishlab
chiqarishni qisqarishi, ba’zan byudjet difisetini qoplash uchun qo’shimcha pul
chiqarish va boshqalar ham sabab bo’ladi.
Inflyatsiyani yuzaga keltiruvchi omillarni ichki va tashqi sabablarga bo’lish
mumkin.
Ichki omillar
mamlakatni monetar - pul siyosati hamda xo’jalik faoliyati bilan
bog’liq (nomutonosiblik, baholardagi davlatni yakka hokimligi, noto’g’ri kredit
siyosati, pul muomilasi qonunining buzilishi va boshqalar).
