|
O’quv – uslubiy majmua oliy ta’lim muassasalari o’qituvchilari va talabalari, umumiy fizika, nazariy fizika, astronomiya fanlarini o’qitishda zamonaviy pedagogik texnologiyalarini qo’llash jarayonlariga qiziquvchilar uchun mo’ljallangan
Pdf ko'rish
|
| bet | 107/127 | | Sana | 20.05.2024 | | Hajmi | 3,61 Mb. | | #245676 |
Bog'liq Majmua Optika ZAXIDOV I
mumkin.
S
yorug`lik
manbaidan
chiqayotgan yorug`lik N noshaffof
ekrandagi
ab
doiraviy teshikdan o`tib
K ekranga tushayotgan bo`lsin.
Gyuygens-Frenel
printsipiga
asosan yorug`lik to`lqinining (teshikni
to`ldirayotgan) fronti
ab
qismining
har bir nuqtasi yorug`likning ikkilamchi manbai bo`ladi. Bu manbalar kogerent, shuning
uchun ulardan chiqayotgan nurlar (to`lqinlar) 1 va 2, 3 va 4 o`zaro interferentsiyalashadi (3-
rasm).
K ekranda difraktsiyalangan nurlarning interferentsiyasi ro`y beradi. Nurlarning yo`llar
ayirmasiga qarab K ekranda S, M va hokazo nuqtalarda yoritilganlikning maksimumlari yoki
minimumlari hosil bo`ladi. Boshqacha aytganda, ikkilamchi manbalardan chiqayotgan
nurlarning interferentsiyalanishi sababli kontsentrik halqalardan iborat difraktsiya manzarasi
vujudga keladi.
Amaliy optikada chekkalari parallel bo`lgan tirqishdagi difraktsiya ko`p uchraydi.
Shuning uchun dastlab bir tor tirqishdan parallel nurlarda bo`ladigan difraktsiyani qaraylik.
1. Bir tirqishdan hosil bo`ladigan difraktsiY.
Parallel monoxromatik nurlar dastasi
tor tirqishli N ekranga tik tushayotgan bo`lsin. Tirqish orqasiga S yig`uvchi linza, undan
keyin linzaning fokal tekisligiga K ekranni joylashtiraylik. Tirqishdan avvalgi yo`nalishda
o`tayotgan barcha nurlar linza yordamida K ekranda tirqishga parallel bo`lgan yorug` yo`l
(dasta) ni hosil qiladi. Chunki, linza nurlarning yo`l ayirmasini vujudga keltirmaydi. Shu
sababli 0 nuqta orqali yuqorida ko`rsatganimizdek tirqishga parallel yorug` yo`l-yoritilganlik
maksimumi o`tadi (4,a-rasm).
3-rasm. Yorug`likning teshikdagi
difraksiyasini tushuntirish.
163
Endi tirqishdan dastlabki yo`nalishda o`tgan nurlardan tashqari
burchaklarda
difraktsiyalangan
nurlarni
qaraylik.
Tirqishdan
=
1
burchak
ostida
difraktsiyalangan
nurlar dastasidagi eng
chekkadagi nurlar yo`l
ayirmasi
yorug`lik to`lqinining
uzunligiga,
ya’ni
2
2
=
ga teng
bo`lsin (4,b-rasm).
Bu holda
1
burchakda difraktsiyalangan nurlar dastasini shunday ikki I va II Frenel
zonalariga ajratish mumkinki, unda I zonaning har bir nuri bilan II zona mos nurining yo`l
ayirmasi
2
ga teng bo`ladi. Natijada (interferentsiya shartiga asosan) 0
1
nuqtadan qorong`i
yo`l-difraktsiya minimumi o`tadi. Difraktsion manzarada 0
1
ga simmetrik bo`lgan 0
1
1
nuqtadan ham difraktsiya minimumi o`tishini payqash qiyin emas.
Endi
=
2
burchak ostida difraktsiyalangan boshqa nurlar dastasini olsak, uning
chekka nurlari orasidagi yo`l ayirmasi
2
3
=
ga teng bo`lsin. Bu holda butun dastani
uchta I, II, III zonalarga ajratamiz (4.d-rasm). Ikki qo`shni zonaning mos nurlari bir-birini
so`ndiradi, (chunki ularning yo`l ayirmasi yarim to`lqin uzunlikka teng) uchinchi zonadagi
nurlar esa so`nmaydi va 0
2
nuqtadan o`tuvchi difraktsiya maksimumini (yorug` yo`lni) beradi.
1
2
0
nuqtada ham difraktsiya maksimumini kuzatiladi. 0
2
nuqtadan chetda joylashgan 0
3
nuqtadan yana qorong`i yo`l o`tadi.
Shunday qilib, bir tirqishdan monoxromatik parallel nurlar o`tganda hosil qilingan
difraktsiya manzarasi markaziy yorug` yo`ldan har ikkala tomonda simmetrik joylashgan
qorong`i va yorug` yo`llarning navbat bilan joylashishidan iborat bo`ladi. Yorug` yo`llarning
yoritilganligi markaziy yo`ldan uzoqlashgan sari kamayib boradi.
a) b) d)
11.4-rasm. a) ingichka (tor) tirqishdan to`g`ri o`tuvchi yorug`lik
nurlari; b) ingichka tirqishdan
1
burchakda difraktsiyalangan
yorug`lik nurlari; d) ingichka tirqishdan
2
burchakda
difraktsiyalangan yorug`lik nurlari;
|
|
Bosh sahifa
Aloqalar
Bosh sahifa
O’quv – uslubiy majmua oliy ta’lim muassasalari o’qituvchilari va talabalari, umumiy fizika, nazariy fizika, astronomiya fanlarini o’qitishda zamonaviy pedagogik texnologiyalarini qo’llash jarayonlariga qiziquvchilar uchun mo’ljallangan
|
