Ikki va ko`p parallel tirqishlardan hosil bo`ladigan difraktsiY

Download 3,61 Mb. Pdf ko'rish
bet	108/127
Sana	20.05.2024
Hajmi	3,61 Mb.
	#245676

1 ... 104 105 106 107 108 109 110 111 ... 127

Bog'liq
Majmua Optika ZAXIDOV I

2. Ikki va ko`p parallel tirqishlardan hosil bo`ladigan difraktsiY.
Endi orasi
b
kenglikdagi noshaffof to`siq bilan bo`lingan
a
kenglikdagi ikkita tirqishdan hosil
bo`ladigan difraktsiyani qaraylik.
Shu ikkita tirqishga parallel monoxromatik nurlar dastasi tik tushayotgan bo`lsin.
Bunda bu tirqishlar Gyuygens-Frenel printsipiga binoan yorug`likning kogerent manbalari
bo`ladi. Difraktsion manzarada asosiy rolni ikkala tirqishdan difraktsiyalangan nurlarning
interferentsiyasi o`ynaydi.
Ikkala tirqishning chap chekkalariga tushayotgan nurlarni qaraylik, difraktsiya
hodisasi sababli tirqishlardan o`tuvchi yorug`lik turli yo`nalishlarda tarqaladi (11.5,a-rasm).
5,b-rasm da shu nurlardan

burchak ostida difraktsiyalanuvchi parallel nurlar
yo`llarining


ayirmasi ushbuga tengligi ko`rsatilgan:

sin

=

d

,
(1)
bu yerda:
b
а
d
+
=
.
Agar

burchakda difraktsiyalangan bu nurlarni linza yordamida bir chiziqqa
to`plansa,
ular
interferentsiyalanadi;
interferentsiyaning
natijasi
yo`llar
ayirmasining kattaligi


ga bog`liq.
Bunda ikki holni kuzatamiz:
1. Yo`l ayirmasi to`lqinlarning
butun yoki yarim to`lqin uzunligining juft
soniga teng, ya’ni
2
2
sin



n
n
d
=
=
(2)
Shu shart bajarilganda K ekrandagi
linza orqali o`tgan nurlar to`plangan chiziqda interferentsiya maksimumi ro`y beradi.
2. Yo`l ayirmasi yarim to`lqinlarning toq soniga teng bo`lganda, ya’ni
2
)
1
2
(
sin


+
=
n
d
(3)
shartda difraktsiyalangan nurlar interferentsiya minimumini beradi (bu yerda (
n
=
0,

1,

2,…)
Ikkala tirqishdan hosil bo`ladigan difraktsiyada ham markaziy maksimum (
n
=
0) eng
kuchli yoritilgan, birinchi maksimum (
n
=
1) avvalgidan xiraroq, ikkinchi maksimum esa
(
n
=
2) yana ham xira bo`ladi.
Tekshirishlar shuni ko`rsatadiki, yorug`likning bir-biriga yaqin joylashgan ko`plab
parallel tirqishlar to`plamidan difraktsiyalanganida ham difraktsiya manzarasi ikki tirqishdan
a) b)
5-rasm. Ikkita tirqishdan yorug`likning
difraktsiyasi.

165
bo`ladigan difraktsiya manzarasi kabi bo`ladi. Biroq, bu holda difraktsiya maksimumlari
ravshanroq va torroq, ularni ajratib turgan difraktsiya minimumlari esa keng va butunlay
qorong`i bo`ladi.
Biz (2) formuladan difraktsion manzarada yoritilganlik maksimumlariga mos keluvchi
burchaklar
d
n


=
sin
(4)
ga tengligini topamiz. (3) ga asosan yoritilganlik minimumlariga mos kelgan burchaklar:
d
n
2
)
1
2
(
sin


+
=
(5)
ga teng bo`lishini yoza olamiz.
(4) formuladan difraktsiya maksimumlariga mos burchaklarni tanlashimiz mumkin.
Tekshirishlar ko`rsatadiki, (4) formuladan ko`p tirqishlardan hosil bo`lgan difraktsiya
maksimumlarini aniqlashga ham foydalanish mumkin.
Agar oq yorug`likning parallel ko`p sonli tirqishlardan difraktsiyasini qarasak,
markaziy yorug` yo`l oqligicha qoladi, undan chekkalarda hosil bo`ladigan maksimumlar esa
kamalakka o`xshab bo`yalgan bo`ladi, har qaysi maksimumning ichkari chekkasi binafsha,
tashqaridagi chekkasi esa qizil rangda bo`ladi va ular orasida esa boshqa spektral ranglar
yotadi. Bu holda difraktsiya maksimumlari
difraktsiya spektrlari, n
soni esa
spektr tartibi
deyiladi.
Mazkur ishda shishadan tayyorlangan difraktsion panjara yordamida yorug`lik to`lqini
uzunligini aniqlash maqsad qilib qo`yilgan.

Download 3,61 Mb.

1 ... 104 105 106 107 108 109 110 111 ... 127

Download 3,61 Mb.

Pdf ko'rish