|
Organik va noorganik
|
| bet | 5/14 | | Sana | 11.04.2023 | | Hajmi | 0.65 Mb. | | #50244 |
Bog'liq ACHILOVA KAMOLA OBT KURS ISHI AJDODLARIMIZ - FAXRIMIZ, 1 O‘ZBEK TILINING SOHAGA YO’NALTIRIB O’QITISHNING MAQSAD VA VAZIFALARI, Davlat tili, uz la wtnd 2015 06, Anat. Bosh suyaklari , Communications and the internet, JAMIYAT VA INSON FALSAFASI, Tuproq ekologiyasi. Tuproqdagi muommolar va ularga qarshi kurash, Psixologiyaning dolzarb masalalari bo’yicha test savollari, Бошлангич синфларда математикадан синфдан ташкари ишлар , 2-Маъруза, Multidasturlash va multiprotsessorlash, Pirnazarov Meros Analitik kurs ishi, Ispaniya2. Pozitsiya izomeriyasi:
2.1. Ko'p bog'lanish izomeriyasi
3. O'rnini bosuvchi izomeriya
1. Funktsional guruhlarning izomeriyasi
1.3. Sinflararo izomeriya:
2. Fazoviy izomeriya.
Bu shunday kimyoviy hodisa bo'lib, unda atomlarning bir-biriga bog'lanish tartibi bir xil bo'lgan turli moddalar kosmosdagi atomlar yoki atomlar guruhlarining sobit-turli holatida farqlanadi. Ushbu turdagi izomeriya geometric va optikdir.
2.1. Geometrik izomeriya. Agar har qanday kimyoviy birikma molekulasida C=C qo`sh bog` yoki sikl mavjud bo`lsa, bu hollarda geometrik yoki cis-trans izomeriya bo`lishi mumkin.
Agar bir xil o'rinbosarlar tekislikning bir tomonida joylashgan bo'lsa, biz buni cis izomeri deb aytishimiz mumkin. Mikserlar qarama-qarshi tomonlarda joylashgan bo'lsa, bu trans izomeridir. Qo'sh bog'dagi kamida bitta uglerod atomida ikkita bir xil o'rinbosar bo'lsa, bu turdagi izomeriya mumkin emas. Masalan, propen uchun sis-trans izomeriyasi mumkin emas.
2.2. Optik izomeriya. Bilasizmi, uglerod atomi to'rtta atom/atomlar guruhi bilan bog'lanishi mumkin. Masalan:
Bunday hollarda optik izomeriya hosil bo'ladi, odamning chap va o'ng qo'llari kabi ikkita birikma antipoddir:
2.4. Molekulalardagi atomlarning o'zaro ta'siri:
Bir-biri bilan bog'langan atomlar ketma-ketligi sifatida kimyoviy tuzilish tushunchasi elektron nazariyaning paydo bo'lishi bilan to'ldirildi. Molekulaning ba'zi qismlarini boshqalarga ta'sir qilishning ikkita mumkin bo'lgan usuli mavjud:
-induktiv ta'sir.
-mezomerik effekt.
Induktiv effekt (I).
Misol tariqasida 1-xlorpropan molekulasini (CH 3 CH 2 CH 2 Cl) olishimiz mumkin. Bu erda uglerod va xlor atomlari orasidagi bog'lanish qutblidir, chunki ikkinchisi ko'proq elektronegativdir. Elektron zichligining uglerod atomidan xlor atomiga oʻtishi natijasida uglerod atomida qisman musbat zaryad (d+), xlor atomida esa qisman manfiy zaryad (d-) hosil boʻla boshlaydi. Elektron zichligi siljishi ko'proq elektromanfiy atom tomon yo'naltirilgan o'q bilan ko'rsatilgan.
Elektron zichligi siljishidan tashqari, uning siljishi ham mumkin, lekin kamroq darajada. O'tish ikkinchi uglerod atomidan birinchisiga, uchinchidan ikkinchisiga sodir bo'ladi. s-bog'lar zanjiri bo'ylab zichlikning bunday siljishi induktiv effekt (I) deb ataladi. U ta'sir etuvchi guruhdan uzoqlashadi. Va 3 dan keyin s-bog'lanishlar deyarli paydo bo'lmaydi. Eng salbiy induktiv ta'sir (-I) quyidagi o'rinbosarlarni o'z ichiga oladi: -F, -Cl, -Br, -I, -OH, -NH 2, -CN, -NO 2, -COH, -COOH. Salbiy, chunki ular uglerodga qaraganda ko'proq elektronegativdir.
Atomning elektr manfiyligi uglerod atomining elektron manfiyligidan kam bo'lsa, elektron zichligi bu o'rinbosarlardan uglerod atomlariga o'tishi boshlanadi. Bu mikserda ijobiy induktiv effekt (+I) mavjudligini bildiradi. +I-ta'sirli o'rinbosarlar to'yingan uglevodorod radikallaridir. Bunda uglevodorod radikalining cho’zilishi bilan +I ta’siri kuchayadi: –CH 3 , –C 2 H 5 , –C 3H 7 , –C 4 H 9 .
Turli valentlik holatlarida bo'lgan uglerod atomlari turli xil elektronegativlikka ega ekanligini unutmaslik kerak. Uglerod atomlari sp gibridlanish holatida bo'lib, sp2 gibridlanish holatidagi uglerod atomlariga nisbatan etarlicha katta elektronegativlikka ega. Bu atomlar, o'z navbatida, sp3 gibridlanish holatida uglerod atomlariga qaraganda ko'proq elektronegativdir.
Mezomerik effekt(M) , konjugatsiya effekti - konjugatsiyalangan p-bog'lar tizimi orqali uzatiladigan o'rinbosarning ma'lum bir ta'siri. Bu ta'sirning belgisi induktiv ta'sir belgisi bilan bir xil printsip bilan aniqlanadi. Agar o'rinbosar konjugatsiyalangan tizimda elektron zichligini oshira boshlasa, u ijobiy mezomer effektni (+M) o'z ichiga oladi. Shuningdek, u elektron donor bo'ladi. Faqat er-xotin uglerod-uglerod aloqalari, o'rnini bosuvchi moddalar ijobiy mezomer ta'sir ko'rsatishi mumkin. Ular, o'z navbatida, taqsimlanmagan elektron juftligini o'z ichiga olishi kerak: -NH 2, -OH, galogenlar.
Salbiy mezomer effekt (-M) konjugatsiyalangan tizimdan elektron zichligini tortib olishga qodir bo'lgan o'rinbosarlarga ega. Shuni ham ta'kidlash kerakki, tizimdagi elektron zichligi kamayadi. Quyidagi guruhlar salbiy mezomer effektga ega:
–NO2 , –COOH, –SO3H, -COH, >C=O.
Elektron zichligi qayta taqsimlanganda, shuningdek, mezomer va induktiv effektlarning paydo bo'lishi tufayli atomlarda musbat yoki manfiy zaryadlar hosil bo'ladi. Ushbu shakllanish moddaning kimyoviy xossalarida aks etadi. Grafik jihatdan mezomer effekt ko'pincha egri o'q bilan ifodalanadi. Ushbu o'q elektron zichligi markazidan kelib chiqadi. Shu bilan birga, u elektron zichligi siljigan joyda tugaydi.
Misol: vinilxlorid molekulasida xlor atomining yolg'iz elektron jufti uglerod atomlari orasidagi p-bog' elektronlari bilan konjugatsiyalanganda mezomer effekt hosil bo'ladi. Ushbu konjugatsiya natijasida xlor atomida qisman musbat zaryad hosil bo'ladi.
Harakatlanuvchi p-elektron buluti elektron juftining ta'siri natijasida eng tashqi uglerod atomi tomon siljiy boshlaydi.
Agar molekulada o'zgaruvchan bitta va qo'sh bog'lar bo'lsa, u holda molekulada konjugatsiyalangan p-elektron tizimi mavjud.
Bu molekulada mezomer effekti parchalanmaydi.Organik birikmalarning kimyoviy xossalari kimyoviy bog'lanish turi, bog'langan atomlarning tabiati va ularning molekuladagi o'zaro ta'siri bilan belgilanadi. Bu omillar, o'z navbatida, atomlarning elektron tuzilishi va ularning atom orbitallarining o'zaro ta'siri bilan belgilanadi..
1.Uglerod atomining elektron tuzilishi.Atom fazosining elektronni topish ehtimoli maksimal bo'lgan qismi atom orbitali (AO) deb ataladi.Kimyoda uglerod atomi va boshqa elementlarning gibrid orbitallari tushunchasidan keng foydalaniladi. Gibridlanish tushunchasi orbitallarning qayta joylashishini tavsiflash usuli sifatida atomning asosiy holatidagi juftlashtirilmagan elektronlar soni hosil bo'lgan bog'lanishlar sonidan kam bo'lganda zarurdir. Bunga misol qilib, barcha birikmalarda tetravalent element sifatida namoyon bo'ladigan uglerod atomini keltirish mumkin, lekin uning tashqi elektron darajasida orbitallarni to'ldirish qoidalariga muvofiq, faqat ikkita juftlashtirilmagan elektron asosiy holatda 1s22s22p2 (2.1-rasm, a va). 2-1-ilova).
Bunday hollarda energiya jihatidan yaqin bo'lgan turli xil atom orbitallari bir-biri bilan aralashib, bir xil shakl va energiyadagi gibrid orbitallarni hosil qilishi mumkinligi taxmin qilinadi.Gibrid orbitallar gibridlanmagan orbitallarga nisbatan kattaroq oʻzaro bogʻlanish tufayli kuchliroq bogʻlanish hosil qiladi.Gibridlangan orbitallar soniga qarab, uglerod atomi uchta holatdan birida bo'lishi mumkin.Gibridlanish turi kosmosdagi gibrid AO larning yo'nalishini va natijada molekulalarning geometriyasini, ya'ni ularning fazoviy tuzilishini belgilaydi.Molekulalarning fazoviy tuzilishi atomlar va atom guruhlarining fazoda o'zaro joylashishidir.
|
| |
