O’rnatilgan tizimlar O’quv uslubiy majmua

112 
 
Kiritish-chiqarish tizimostisi umumiy holda ikki qismdan tashkil topgan: 
ulardan birini kontroller deb ataladi, boshqasi esa kiritish-chiqarish qurilmasini (I/O) 
o‘zidan iborat. Dasturchi nuqtaiy nazaridan kiritish-chiqarish tizimostisini unga ega 
bo‘lish uchun o‘zining buyruqlari bo‘lgan alohida kiritish-chiqarishning maydoni
kabi ko‘rinishda yoki hotirani manzillar maydonining ma’lum qismi ko‘rinishida 
tasavvur qilish mumkin. Kiritish-chiqarish maydoni n-razryadli registr (8,16,32 
razryadli portlar ) ko‘rinishida tashkillashtirilgan va registrlar chiziqli 
tartiblashtirilgan. Protsessor va I/O o‘rtasida axborot almashinuvi ikki turda 
amalga oshiriladi: hizmatchi axborotlar va ishlov beriladigan yoki ishlov berilgan 
axborotlar. Potsessordan beriladigan hizmatchi axborotlar axborot almashish bilan 
bog‘liq harakatlarni ishga tushiradi va boshqarish signali CW (Control Wprd) 
yordamida havola qilinadi. Kiritish-chiqarish qurilmasidan hizmatchi axborotlar
protsessorni hozirdagi holati haqida xabar beradi, SW (Status Word) holat so‘zlari 
deb ataladi. Ulardan farqli axborotlar DW (Data Word) axborotlar so‘zi yordamida 
uzatiladi. Protsessor va kiritish-chiqarish qurilmasi almashuvchi hizmatchi 
axborotlar hajmi kiritish-chiqarish qurilma turiga bog‘liq. Eng oddiy qurilmalar 
uchun hizmatchi axborotlar kerak emas, boshqalari uchun esa – boshqarish axboroti 
va kiritish-chiqarish qurilmasining holati haqidagi axborotlar etiborli xajimga ega 
bo‘lishi mumkin. 
Ega bo‘lish maydonining o‘lchami (portlar jamlamasi) umumiy holda 
protsessor va kiritish-chiqarish qurilma almashayotgan axborot hajmiga bog‘liq 
emas. Bitta port orqali axborot massivini ketma-ket uzatish amaliyoti keng 
tarqalgan. Bu nafaqat kiritish-chiqarish maydonini tejashga bog‘liq va yana 
kiritish-chiqarishni jismoniy interfeysining kengligini minimallashtirish bilan 
hamda uni standartlashtirish bilan bog‘liqdir. Protsessor va kiritish-chiqarish 
o‘rtasidagi axborot almashuvi bo‘yicha kelishuv mavjut, uni almashuv protokoli deb 
ataladi. Bu protokollar axborot almashuvini tashkillashtiruvchi kiritish-chiqarish 
drayverlarini (dasturlar to‘plami) loyihalashtirish uchun asos bo‘lib hizmat qiladi. 
Protsessor joriy etuvchi kiritish-chiqarish qurilmasi bilan axborot almashish 
protsedurasi bevosita dastur tomonidan boshlanib va amalga oshirlgan hollarga 

113 
almashishni dasturiy-boshqarilishi deyiladi. Dasturiy –boshqarishli almashuv 
almashishning yagona turi emas, lekin almashuvning eng samarali turi, shuning 
uchun uni eng ko‘p qo‘llaydilar. 
Eng oddiy ko‘rinishda kiritish-chiqarishning dasturiy–boshqarish jarayoni 
kiritish-chiqarish qurilmasining holatidan qatiy nazar bajariladi. Almashuvning bu 
turi 
to‘g‘ri
yoki 
shartsiz
deb atalgan. Toza ko‘rinishda to‘g‘ri kiritish-chiqarish 
jarayonlari kiritish-chiqarish qurilmasi faqat har doim almashuvga tayyor bo‘lgan 
shartda bo‘lishi mumkin. 
Shartli kirish-chiqishning ikki turi mavjut: siklni egallash bilan va birgalikda. 
Birinchi holda kontroller protsessor vaqtini yo‘qotib tayyorlikni kutish siklida 
to‘xtaydi. Ikkinchi holda esa, agarda kiritish-chiqarish qurilmasi almashuvga tayyor 
bo‘lmasa, protsessor kirish-chiqish operatsiyasini bajarmasdan asosiy masalani 
bajarishga qaytadi. Biroq u yana kiritish-chiqarish qurilmasini almashuvga 
tayyorligni tekshirishga takroran qaytishi mumkin va imkon bo‘lganda uni bajaradi. 
Almashuv operatsiyasi tugatilgach kirish-chiqish qurilmasining tayyorlik 
signali olib tashlanishi kerak va faqat almashuvga yangitdan tayyor bo‘lganda yana 
qo‘yilishi kerak. Bu maqsadda kirish-chiqish qurilmasiga operatsiya tugagani 
haqida axborot berish kerak, buning uchun boshqarish so‘zlaridan biriga kiritilgan
CW tasdiqlash signali ishlatiladi. Bu turdagi hizmatchi axborotni almashish 
protokolini chiptalash (kvitirovanie) deb ataladi. U kiritish-chiqarish qurilmasi 
belgilagan tezlikda axborotlarni ishonchli sinxron uzatishni ta’minlaydi.

Download 2,55 Mb.