• So‘rog‘i
  • O’zbek tilidan uslubiy qo’llanma (Bakalavriatda rus tilida tahsil oladigan barcha yo’nalishdagi talabalar uchun)




    Download 0,81 Mb.
    bet11/70
    Sana27.05.2024
    Hajmi0,81 Mb.
    #255315
    1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   70
    Bog'liq
    O’zbek tilidan uslubiy qo’llanma (Bakalavriatda rus tilida tahsi

    MORFOLOGIYA
    SOZ TURKUMLARI
    (Части речи)

    Морфология изучает части речи и их грамматические категории.


    В узбекском языке шесть самостоятельных частей речи: ot (существительное), sifat (прилагательное), son (числительное), olmosh (местоимение), fe’l (глагол), ravish (наречие); три служебных частей речи: ko‘makchi (послелог), bog‘lovchi (союз), yuklama (частица).
    Кроме того в узбекском языке три особых групп слов: undovlar (междометия), modal so‘zlar (модальные слова), taqlidiy so‘zlar (подражательные слова).


    Sozlarning eng umumiy xususiyatiga ko‘ra turi

    Turi

    So‘rog‘i


    Grammatik belgisi

    Ma’nosi

    Sintaktik xoslanishi

    Mustaqil so‘zlar (umumiy kategorial ma’noga ega bo‘lgan so‘zlar)

    Ot

    Kim? Nima? Qayer?

    Egalik, kelishik, ko‘pchilik shakllari bilan o‘zgaradi

    Narsa-buyum (konkret va abstrakt) ni bildiradi

    Ega, to‘ldiruvchi, qaratqich, aniqlovchi, o‘rin holi, ot kesim

    Sifat

    Qanday? Qanaqa? Qaysi?

    Daraja va kuchaytirish shakllariga ega

    Narsa-buyum belgisini bildiradi

    Sifatlovchi aniqlovchi

    Son

    Qancha? Necha? Nechanchi?

    O‘ziga xos Grammatik kategoriya (tartib, to‘da, taxmin, taqsim) larni ifodalovchi Grammatik shakllarga ega

    Narsa-buyum belgisini (miqdori, sanog‘i, tartibi) ni bildiradi

    Aniqlovchi, kesim, ega, to‘ldiruvchi

    Olmosh

    Kim? Nima? Qayer? Qanday? Qanaqa? Qaysi? Qancha? Necha?

    Ot xarakteridagi olmoshlar otning, sifat xarakteridagi olmoshlar sifatning, ravish xarakteridagi olmoshlar ravishning, son xarakteridagi olmoshlar sonning grammatik belgilariga ega

    Umumlashgan narsa-buyum, umumlashgan belgi, umumlashgan miqdor ma’nolarini ifodalaydi

    Ot, sifat, son, ravish bajargan sintaktik vazifalar uchun xoslangan

    Fe’l

    Nima qilmoq? Nima bo‘lmoq?

    Shaxs-son, zamon, mayl, nisbat, bo‘lishli, bo‘lishsizlik shakllariga ega

    Harakat, holat ma’nolarini bildiradi

    Kesim

    Ravish

    Qanday? Qanday qilib? Qay tarzda? Qay holda qachon? Qayerga? Qayerdan? Qayerda?

    O‘zgarmaslik xususiyatiga ega. Daraja shakli mavjud (holat ravishlarida)

    Harakat, holat belgisini bildiradi

    Hol

    Yordamchi so’zlar (umumiy kategorial ma’noga ega bo’lmagan so’zlar)

    Ko‘makchi

    -

    O‘zgarmaydi, ayrim kelishik (bosh, chiqish, jo‘nalish) lardagi so‘zlarga xos qo‘llanadi

    Qo‘shma gap qismlarini va sodda gap bo‘laklarining sintaktik munosabatlarini (vosita, maqsad, sabab, vaqt, makon kabi sintaktik munosabatlar) ifodalaydi

    Bog‘lovchi

    -

    O‘zgarmaydi

    Qo‘shma gap qismlari va sodda gap bo‘laklarining sinyakyik munosabatini (payt, sabab-natija, ayrim, zidlik va boshq.) ifodalaydi

    Yuklama

    -

    O‘zgarmaydi

    Ayrim so‘z yoki gapga qo‘shimcha ma’no (so‘roq, taajjub qistash, buyruq, inkor va boshq.)

    Qo‘shma gap qismlari va sodda gap bo‘laklarining sintaktik munosabatlarini ifodalaydi

    Alohida xussiyatga ega soz’lar.

    Modal so‘zlar

    -

    O‘zgarmaydi

    So‘zlovchining anglatayotgan fikriga munosabatini bildiradi

    Kirish so‘z

    Undov so‘zlar

    -

    Yasalishiga asos bo‘lishi mumkin, otlashib, otning Grammatik belgisini oladi

    His-tuyg‘u, buyruq, xitob, chaqirish kabi ma’nolarni bildiradi

    Otlashganda otning sintaktik vazifasini bajaradi. So‘z gap




    Taqlid

    Qanday? Qanaqa?

    O‘zgarmaydi

    Tovush, ko‘rinish va holatga taqlidni bildiradi

    Hol, sifatlovchi-aniqlovchi



    EL TANIGAN OLIMLAR


    Download 0,81 Mb.
    1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   70




    Download 0,81 Mb.

    Bosh sahifa
    Aloqalar

        Bosh sahifa



    O’zbek tilidan uslubiy qo’llanma (Bakalavriatda rus tilida tahsil oladigan barcha yo’nalishdagi talabalar uchun)

    Download 0,81 Mb.