Морфология изучает части речи и их грамматические категории.
So‘zlarning eng umumiy xususiyatiga ko‘ra turi
|
Turi
| So‘rog‘i |
Grammatik belgisi
|
Ma’nosi
|
Sintaktik xoslanishi
|
Mustaqil so‘zlar (umumiy kategorial ma’noga ega bo‘lgan so‘zlar)
|
Ot
|
Kim? Nima? Qayer?
|
Egalik, kelishik, ko‘pchilik shakllari bilan o‘zgaradi
|
Narsa-buyum (konkret va abstrakt) ni bildiradi
|
Ega, to‘ldiruvchi, qaratqich, aniqlovchi, o‘rin holi, ot kesim
|
Sifat
|
Qanday? Qanaqa? Qaysi?
|
Daraja va kuchaytirish shakllariga ega
|
Narsa-buyum belgisini bildiradi
|
Sifatlovchi aniqlovchi
|
Son
|
Qancha? Necha? Nechanchi?
|
O‘ziga xos Grammatik kategoriya (tartib, to‘da, taxmin, taqsim) larni ifodalovchi Grammatik shakllarga ega
|
Narsa-buyum belgisini (miqdori, sanog‘i, tartibi) ni bildiradi
|
Aniqlovchi, kesim, ega, to‘ldiruvchi
|
Olmosh
|
Kim? Nima? Qayer? Qanday? Qanaqa? Qaysi? Qancha? Necha?
|
Ot xarakteridagi olmoshlar otning, sifat xarakteridagi olmoshlar sifatning, ravish xarakteridagi olmoshlar ravishning, son xarakteridagi olmoshlar sonning grammatik belgilariga ega
|
Umumlashgan narsa-buyum, umumlashgan belgi, umumlashgan miqdor ma’nolarini ifodalaydi
|
Ot, sifat, son, ravish bajargan sintaktik vazifalar uchun xoslangan
|
Fe’l
|
Nima qilmoq? Nima bo‘lmoq?
|
Shaxs-son, zamon, mayl, nisbat, bo‘lishli, bo‘lishsizlik shakllariga ega
|
Harakat, holat ma’nolarini bildiradi
|
Kesim
|
Ravish
|
Qanday? Qanday qilib? Qay tarzda? Qay holda qachon? Qayerga? Qayerdan? Qayerda?
|
O‘zgarmaslik xususiyatiga ega. Daraja shakli mavjud (holat ravishlarida)
|
Harakat, holat belgisini bildiradi
|
Hol
|
Yordamchi so’zlar (umumiy kategorial ma’noga ega bo’lmagan so’zlar)
|
Ko‘makchi
|
-
|
O‘zgarmaydi, ayrim kelishik (bosh, chiqish, jo‘nalish) lardagi so‘zlarga xos qo‘llanadi
|
Qo‘shma gap qismlarini va sodda gap bo‘laklarining sintaktik munosabatlarini (vosita, maqsad, sabab, vaqt, makon kabi sintaktik munosabatlar) ifodalaydi
|
Bog‘lovchi
|
-
|
O‘zgarmaydi
|
Qo‘shma gap qismlari va sodda gap bo‘laklarining sinyakyik munosabatini (payt, sabab-natija, ayrim, zidlik va boshq.) ifodalaydi
|
Yuklama
|
-
|
O‘zgarmaydi
|
Ayrim so‘z yoki gapga qo‘shimcha ma’no (so‘roq, taajjub qistash, buyruq, inkor va boshq.)
|
Qo‘shma gap qismlari va sodda gap bo‘laklarining sintaktik munosabatlarini ifodalaydi
|
Alohida xussiyatga ega soz’lar.
|
Modal so‘zlar
|
-
|
O‘zgarmaydi
|
So‘zlovchining anglatayotgan fikriga munosabatini bildiradi
|
Kirish so‘z
|
Undov so‘zlar
|
-
|
Yasalishiga asos bo‘lishi mumkin, otlashib, otning Grammatik belgisini oladi
|
His-tuyg‘u, buyruq, xitob, chaqirish kabi ma’nolarni bildiradi
|
Otlashganda otning sintaktik vazifasini bajaradi. So‘z gap
|
|
Taqlid
|
Qanday? Qanaqa?
|
O‘zgarmaydi
|
Tovush, ko‘rinish va holatga taqlidni bildiradi
|
Hol, sifatlovchi-aniqlovchi
|
