6
Kirish
Inson hayotida ketma-ket paydo bo’lgan
texnik vositalar, ya’ni telefon, radio,
televizordan keyingi texnik qurilma kompyuter hisoblanadi. Tugallangan texnik
obyekt sifatida kompyuter insoniyatning turli xil bilim sohalari mutaxassislarining ish
mahsuli natijasidir. Hozirgi kunda kompyuter inson faoliyatining barcha sohalarida,
ya’ni ilm – fanda, boshqaruvda, ta’limda va ishlab
chiqarishda katta yordamchi
hisoblanadi. Agar birinchi kompyuterlar (elektron hisoblash mashinalari - EHM) dan
asosan olimlar foydalanishgan bo’lsa, hozirda ulardan maktab o’quvchilari va uy
bekalari ham foydalanishmoqda.
Fan va texnologiyaning rivojlanishi bilan hisoblashni avtomatlashtirish
vositalari uzluksiz ravishda mukammallashib bordi. Kompyuter texnikasining
zamonaviy holati ko’p yillik rivojlanishning natijasi hisoblanadi.
Mutaxassislarning
fikricha,
hozirda
kompyuterlarning
oltinchi
avlodidan
foydalanilmoqda.
Kompyuterlarning oltinchi avlodida masalani umumiy parallel yechish usullari, ko’p
prosessorli kompyuterlardan ko’p yadroli kompyuterlarga o’tish, masofadan o’zaro
muloqot
orqali
tarmoqda
murakkab
masalalarni
yechish
kabi
axborot
texnologiyalarning mahsulotidan foydalaniladi. Kompyuter avtonom, mustaqil ishlov
beruvchi qurilma sifatida avtomatlashtirilgan tarmoqlar
va tizimlarning elementi
hisoblanadi.
Agar
alohida
kompyuter
– bu alohida foydalanuvchi masalalarini
avtomatlashtirish va yechish uchun apparat va dasturiy majmua bo’lsa, u holda
kompyuter tizimi yoki tarmog’i – bu individual va kollektiv foydalanuvchilarning
masallarini
yechish uchun kompyuterlar, tashqi va kommunikasion qurilmalar
majmuasi hisoblanadi. Kompyuter tizimlari va tarmoqlari ikkita muhim ilmiy-texnik
yo’nalishlar jarayonining rivojlanishi natijasi bo’lib, bu yo’nalishlar: kompyuter va
telekommunikasion texnologiyalardir. Kompyuter tizimlari va tarmoqlari o’zining
dasturiy ta’minoti bilan zamonaviy axborot kommunikasion
tizimlarning asosini
tashkil etadi.
Hozirgi vaqtda ixtiyoriy tashkilot kompyuterlashtirilgan axborot tarmog’iga ega.
Bunday tizimlarning murakkabligi, jihozlanganlik darajasi, yechadigan masalalar sinfi,
boshqarish holatlari va hududiy bo’linganligi tashkilot foydalanuvchilarining sohasiga
bog’liq bo’ladi. Biroq, bunday tizimlarning asosida axborotni yig’ish, ishlov berish,
saqlash, aks ettirish va uzatish imkonini beruvchi dasturiy-apparat vositalar
majmuasidan
iborat
axborot
texnologiyalari
yotadi.
Bunday
turdagi
avtomatlashtirilgan dasturiy-apparat vositalarning asosini hisoblash tizimlari tashkil
qiladi. Hisoblash tizimlarining qo’llanilishi ishlov berish
jarayonining tezlashishi
evaziga hisoblash aniqliligi va ishonchliligini oshirish, foydalanuvchilarga servis
xizmatlarini taqdim etishni asosiy maqsad qilib oladi.
Ushbu o’quv qo’llanmaning materiallari ko’p yillardan buyon Toshkent axborot
texnologiyalari
universitetining
«Kompyuter tizimlari» kafedrasi professor-
o’qituvchilari tomonidan 5521900 - «Informatika va axborot texnologiyalari»,
5811100 - Servis (sanoat servisi) yo’nalishlarining
bakalavriatura talabalariga
«Kompyuter tizimlari va tarmoqlari», «Kompyuter tizimlarining arxitekturasi» fanlari
va 5A521901 – «Kompyuter tizimlari va tarmoqlari», 5A521907 – «Amaliy
7
informatika», 5A521909 – «Biotexnik tizimlarning texnik va dasturiy ta’minoti»
mutaxassisliklaridagi magistratura talabalariga o’qilayotgan «Korporativ tizimlar»,
«Yuqori unumli kompyuter tizimlari», «Kompyuter tizimlarining arxitekturasi» kabi
fanlarining o’qitish tajribasiga asoslanib tayyorlangan.
Ushbu o’quv qo’llanma 5340100 – Iqtisodiyot (aloqa va axborotlashtirish),
5340200 – Menejment (aloqa va axborotlashtirish), 5840200 – Pochta xizmati,
5140900 – Kasb ta’limi (Informatika va axborot texnologiyalari), 5320200 –
Axborotlashtirish va kutubxonashunoslik, 5523500 – Axborot xavfsizligi, 5523600 –
Elektron tijorat, 5522000 –
Radiotexnika, 5522100 – Televideniye, radioaloqa va
radioeshittirish, 5524400 – Mobil aloqa tizimlari, 5522200 –
Telekommunikasiya
yo’nalishlarida ta’lim olayotgan bakalavriatura talabalariga, bundan tashqari ilmiy-
tadqiqotchilar va professor o’qituvchilar uchun foydadan holi emas.
