O‘zbekiston oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro muxandislik-texnologiya instituti m. I. Maxmudov, I. X. Sidikov

54 
Bifilyar yo‘li bilan o‘ralgan simlarning induktivligi bo‘lmaydi va shuning 
uchun uni o‘zgaruvchan tokda ham ishlatish mumkin. Plata shaklida ishlab 
chiqarilgan platinali qarshilik termometri 3.6 – rasmda ko‘rsatilgan. Ba’zi hollarda 
nikel simli qarshilik termometrlarining simi shisha yoki slyuda tasmasiga o‘raladi 
va slyuda bilan sensorning ikki yuzasi qoplanadi. Slyuda qoplami adgeziv suyuqlik 
bilan qotiriladi. Qarshilik termometrlarining boshqa turlarida sim shisha asosga 
o‘ralib, usti himoyalovchi metall qobiq bilan qoplanadi. Yuqori temperaturalarda 
ishlatiladigan platinali qarshilik termometrlarida sim keramika asosga o‘ralib, 
uning ustiga keramika qoplanadi.
Yuqorida qayd etilgan qarshilik termometrlarining yakka o‘ramli turlari 
bilan birga ikki o‘ramli turlari ham bo‘ladi. Ular ikkita, biri biriga bog‘liq 
bo‘lmagan qarshilik termometrlaridan iborat va bir yerdagi temperaturani mustaqil 
o‘lchashga imkon beradi. Bular nazorat o‘lchashlar uchun juda muhim. Ikki 
o‘ramli qarshiliklardan biri sensorning temperatura xarakteristikasini chiziqli 
qilish, o‘lchangan qiymatlarni kompensatsiya qilish uchun ham ishlatiladi. 
Texnologik jarayonlarda o‘lchamlari kichik bo‘lgan qarshilik termometrlariga 
ehtiyoj bo‘ladi. Bunday sensorlarning qarshilik elementi mikroelektronika 
texnologiyalari yordamida yaratiladi. Misol uchun yuzasiga metall qoplangan yassi 
yoki silindr shaklidagi dielektrikning yuzasida lazer nuri bilan metall spiral 
yaratiladi (lazer ortiqcha metallni eritib, olib tashlaydi). Bunday usulda yaratilgan 
sensorning xarakteristikalari yuqori aniqlikka ega bo‘lib, o‘zining o‘lchamlari 
kichik bo‘ladi. Bu esa ularning inersionligini keskin kamaytiradi. 2.12 – rasmda 
shunday sensorning konstruksiyasi ko‘rsatilgan. 
3.6- rasm. Platina yotqizilgan qarshilik termometrining konstruksiyasi 
O‘lchash rezistori himoyalovchi qobiq bilan qoplangan va uchlari alohida 
kommutatsiya terminaliga chiqarilgan sensorlar qarshilik termometri deb ataladi
va ular standart o‘lchash vositasi sifatida sotiladi. 3.7- rasmda shunday 
sensorlarning ikki namunasi keltirilgan. 
Ustida 
himoyalovchi 
qobig‘i 
bo‘lgan qarshilik termometrlarining 
qarshiligini o‘zgarishi vaqtga bog‘liq bo‘ladi. 3.8 – rasmda uchta platinali qarshilik 

55 
termometrlarining temperatura 20 K ga o‘zgarganda qarshiligining o‘zgarishi 
ko‘rsatilgan. 
Qarshilik termometrlari bilan temperatura o‘lchanganda, ularni o‘lchash 
qurilmasiga ulash simlari va kontaktlarining qarshiliklari ham o‘lchashlarga xatolik 
kiritishi mumkin. Ularning ta’sirini kamaytirish maqsadida turli ulash sxemalari 
ishlatiladi. 
a) ikki rezistorli qarshilik termometri 
b) kichik himoyalovchi qobig‘li 
qarshilik termometri 
3.7 – rasm. Qarshilik termometrlarining sanoat ishlab chiqargan namunalari 
3.8 –rasm. Qarshilik termometrlarining 
vaqt xarakteristikasi 
3.9 – rasm. Qarshilik 
termometrlarini ulash sxemalari 
Ikki simli ulash sxemasida sensorning qarshiligi to‘liq ko‘prikli o‘lchash 
sxemasi bilan o‘lchanadi. Atrof muhit temperaturasi mo‘’tadil bo‘lganda, uning 
ulash simlarining qarshiligiga ko‘rsatgan ta’sirini qarshiligi temperaturaga bog‘liq 
bo‘lmagan rezistorlar bilan kompensatsiya qilinishi mumkin. Uch simli ulash 
sxemasi ulash simlarini ancha uzaytirishga imkon beradi. Bu sxemada tashqi muhit 
temperaturasining ulash simlarining qarshiligiga ko‘rsatgan ta’siri olib tashlangan. 
Eng aniq o‘lchash natijasini to‘rt simli ulash sxemasi yordamida olish mumkin. Bu 
sxemada sensorga manba berish zanjirlari bilan qarshiligini o‘lchash zanjirlari 
ajratib qo‘yilgan va shu yo‘l bilan o‘lchash natijasiga barcha tashqi ta’sirlar olib 
tashlangan (3.9 – rasm). 

Download 5,14 Mb.