O‘zbekiston oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro muxandislik-texnologiya instituti m. I. Maxmudov, I. X. Sidikov

135 
ishlatiladigan toklar 0 dan 10 mA yoki 0 dan 20 mA diapazonlarida bo‘ladi. 4 dan 
20 mA tok diapazoni ham ishlatiladi. 4 mA tokni signalning noli qilib 
belgilash signalning nolini juda aniq o‘rnatib, kuchlanish nolidan ajratishga imkon 
beradi. Aniqlanadigan signalning bunday noli hayotiy nol ( chin nol ) deb ham 
ataladi. 
Signalning noli o‘rnatilganda signal zanjiridan tok mavjud bo‘lganligi 
sensorni yoki o‘zgartgichni eshilgan signal kabeli orqali manba’ bilan ta’minlash 
imkonini beradi va shunda sensorlar o‘zining manba’siga ihtiyoji bo‘lmaydi. Bu , 
ayniqsa, sensorlar boshqarish qurilmasidan uzoqda joylashganida juda qulay 
bo‘ladi. 
Buning afzalligi o‘lchash asbobining natijani qayd etish qurilmasi uchun 
ham bor. Bunga misol LCD texnologiyada yaratilgan raqamli displeyni signal 
simlari orqali manba bilan ta’minlash bo‘lishi mumkin. Shunda yana o‘lchash 
asbobining boshqarish qurilmasi bilan indikatsiya qismi orasida ikkita sim bo‘lsa 
yetarli bo‘ladi. 
Shunga qaramay ko‘p sensorlar yetarli tok shaklidagi signalni ta’minlab bera 
olmaydi va ulardan olingan signal kuchlanish shaklida bo‘ladi. Bunday signallarni 
masofaga uzatish uchun kuchlanish / tok o‘zgartgichlari kerak bo‘ladi. Tokli signal 
uzatilgan yerida kuchlanish shaklidagi signal zarur bo‘lsa tok / kuchlanish 
o‘zgartgichini ishlatishga to‘g‘ri keladi. Bunday o‘zgartgichlarning asosiy 
sxemalari operasion kuchaytirgich asosida quriladi, lekin bu o‘zgartgichlarni 
yaratish uchun qimmat sxemalar va katta tajriba kerak bo‘ladi. Shuning uchun 
sanoat ishlatish uchun tayyor bo‘lgan kuchlanish / tok o‘zgartgichlarini ishlab 
chiqargan. Bunga qo‘shimcha, sanoat o‘lchash sensorlari bilan birga muvofiq 
ishlaydigan kuchlanish / tok va tok / kuchlanish o‘zgartgichlarini ishlab 
chiqaradi. Termojuftlar kabi signali kichik bo‘lgan sensorlar uchun o‘zida 
kuchaytirgich , korreksiya zanjirlari va kuchlanish / tok o‘zgartgichi yig‘ilgan 
modullar ishlab chiqariladi.
2 V 20 ( Analog Devices) moduli bunga misol bo‘lishi mumkin. Uning 
chiqishi 0 bilan 10V oralig‘idagi kuchlanish shaklidagi signal olish uchun 
yaratilgan. Signal kuchlanishlarining bu qiymatlari 4 dan 20 mA  oralig‘ida bo‘lgan 
tokka to‘g‘ri keladi. Transmissiya faktori 1,6 mA/V ga teng. Manba kuchlanishi 10 
V dan kam bo‘lmasdan 32 V dan oshib ketmasligi shart. 
6.7a – rasmda modulning asosiy sxematik zanjirlari blok – sxema shaklida 
keltirilgan. Modulning sxemasi kirishidagi kuchlanishni 0 dan 10 mA va 0 dan 20 
mA diapazonlaridagi tokka o‘zgartirib berish imkoniga ega (6.7 b,s – rasmlar). 
O‘zgartgichning tok manba’sidagi ishchi kuchlanish tok zanjiridagi maksimal 
qarshilikni belgilab beradi. Bu modul uchun qarshilikning qiymati quyidagicha 
aniqlanadi: 
A
V
U
R
S
L
02
,
0
5
max
−
=
Amalda kirish zanjirlarini uzatilgan o‘lchanadigan kattalikdan izolyatsiya 
qilish muhim bo‘lishi mumkin. 2 V22 modulida kirish qurilmalari kuchlanish 
manbasidan U
S
= + 14 dan 32V kuchlanish bilan ta’minlanadi. Modulning kirish 
zanjirlari bilan U/I konvertori orasida elektr ulanish yo‘q va ularning izolyatsiyasi 

136 
1000 V kuchlanishga bardosh bera oladi. Moduldagi konvertor kuchlanish 
manba’siga izolyatsiyalangan terminallar orqali ulanishi mumkin, lekin ko‘p 
hollarda konstruktorlar tok zanjiri orqali manba berishni afzal ko‘radilar (6.8 –
rasm). 

Download 5,14 Mb.