§.Manzara ishlashda kompozitsiyaning o’ziga xosligi




Download 18,75 Mb.
bet7/19
Sana27.05.2024
Hajmi18,75 Mb.
#255155
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   19
Bog'liq
1. (o’lkamda bahor)” (1)

1.2. §.Manzara ishlashda kompozitsiyaning o’ziga xosligi

Umumiy o’rta talim maktablarida tasviriy san’at faniga qo’yilgan hozirgi davlat talabi uning pedagogik psixologik jihatlarini tubdan yangilash o’quvchilarga beriladigan ta’lim-tarbiya ish yangi sifat pog’onasiga ko’tarish shuningdek jahon andozalariga mos kadrlarni tayyorlashni vazifa qilib qo’ymoqda.


“Uzluksiz ta’limni tashkil etish va rivojlantirish prinsiplari” qismida ta’limning ijtimoiylashuvi ta’lim oluvchilarida estetik boy dunyo qarashni xosil qilish, ularda yuksak ma’naviyat, madaniyat va ijodiy fikirlashni shakllantirishi alohida qayd qilinadi.
Umumiy o’rta ta’lim maktablarda barcha fanlar qatori tasviriy san’at fanining o’qitilishida xam bir qator yutuqlar qulga kiritildi. Bu davrda mamlakatimizning deyarli barcha oily o’quv yurtlarida rassom o’qituvchilar tayyorlanmoqda. Mustaqillik yillarida maktablarda tasviriy san’at ta’limi konsepsiyasi, davlat ta’lim standartlari, dastur va darsliklar, metodik qo’llanmalar va ilmiy metodik tasvirlar yaratildi. So’z siz ular umumiy o’rta ta’lim maktablarda tasviriy san’atni o’qitilishini yaxshilashda ijobiy rol o’ynamoqda.
Tasviriy san’atdan davlat ta’lim standarti va o’quv dasturida ko’rsatilishicha o’quvchilarni borliqdagi, idrok etish va qadrlashga o’rgatish bosh vazifa qilib belgilangan.
Ikkinchidan, tasviriy san’at mashg’ulotlarining turlari hisoblangan qalamtasvir, rangtasvir va kompozitsiya bo’limlarining birontasi ham tabiatni o’rganish muommosini chetlab o’tmaydi, ularda tabiatni idrok etish asosiy o’rinni egallaydi.
Xususan, boshlang’ich kurslardagi dastur mazmuniga bo’lgan majburiy minimum talablar qismida shunday deyiladi:
«Tabiatning turli fasllaridagi ko’rinishlar, o’zgarishlar, undagi xodisa xaqida tasavvurga ega bo’lish hamda ularni tasvirlay olish tabiatdagi jonzotva narsalarning tuzilishi, shakli, rangi, o’lchamlari, o’lcham nisbatlarini ma’lum miqdorda tahlil qilish va umumlashtirish ko’nikmasiga ega bo’lish».
Tasviriy san’atdan boshlang’ich kurslar uchun tayyorlangan dasturda tevarak-atrofni hayotdagi voqea va hodisalarni bevosita kuzatish asosida olingan tasurotlar, tushunchalar hamda atrof-muhitga nisbatan estetik munosabatda bo’lish bilan bog’liqdir.
Tasviriy san’atdan dars va darsdan tashqari ishlar bo’yicha ta’lim mazmuniga murojat etadigan bo’lsak unda tabiatni o’rganish masalasi quydagi tahlillar asosida ko’zga tashlanadi:
1. Bevosita tabiatni o’rganishga bag’ishlangan mavzular.
2. Tabiatni o’rtacha hajmda o’rganishga qaratilgan mavzular.
3. Tabiatni qisman o’rganishga bag’ishlangan mavzular.
Shuningdek, tasviriy san’at mashg’ulotlarida tabiatni o’rganishni uch xil shakli haqida to’xtalish joizdir:
1. Bevosita tabiatni kuzatib o’rganish.
2. Tabiatni tasviriy san’at asarlari orqali o’rganish.
3. Tabiatni o’quvchilartomonidan bajariladigan tasviriy ishlar jarayonida o’rganish.
Tasviriy san’at asarlarida tabiat ikki xil mazmunda o’z ifodasini topadi:
1. Tabiat san’at asarlaridaasosiy qism sifatida.
2.Tabiat san’at asarlarida qo’shimcha, ya’ni asar mazmunini to’ldiruvchi sifatida.
Tasviriy san’at asarlarida asosiy obekt sifatida aks ettirilishi asosan tasviriy san’atning manzara, natyurmort, animal, marina janrlarida o’z ifodasini topadi. Ikkinchi holda esa bu masala turmush, tarixiy, batal portret ko’zga tashlanadi.
Kompozitsiya so’zi lotincha «compozito» so’zidan olingan bo'lib, tuzish, birlashtirish, bog’lash, turli xil ramziy qism ifodalarni bir butun yaxlitlikka birlashtirish va biron bir g’oyani madh etish mа’nosini bildiradi
Mazmuni, xususiyati va mo'ljallangan rejasi ularga asoslangan badiiy asar tuzilmasining qabul qilinishini ko‘p jihatdan aniqlab beradi. Hech bir nafis san’at namunasi, jumladan, me’morchilik va xalq amaliy san’ati ham kompozitsion yechimsiz bo'lishi mumkin emas. Quyida tasviriy san’at haqida ayrim mulohazalar bayon etiladi.
Tasviriy san’atda kompozitsiya buyumlar hamda shakllarning fazoviy kenglikda nur va soya, shuningdek, yorug’ dog'lar munosabatlariga ko'ra ifodalanishi bilan asarning izchil g'ovaviy va syujetli-mavzuli asosini namoyon etadi.
Kompozitsiya quyidagi turlarga bo'linadi

  • koordinata o'qlari asarning geometrik markazida to‘g‘ri burchaklar ostida kesishuvidan yuzaga keluvchi barqaror yoki tinch holatdagi kompozi­tsiya;

  • asosiy koordinata o'qlari o'tkir burchaklar ostida kesishishidan hosil bo'ladigan harakatdagi kompozitsiya;

  • turli tomonlarga intiluvchi chiziqlarning markazdan qochishi bilan vujudga keluvchi ochiq kom­pozitsiya;

  • markazga intiluvchi chiziqlar yordamida tashkil etiladigan yopiq kompozitsiya.5

Tasviriy san’atda kompozitsiya deb badiiy asarning mazmuni, xarakteri va maqsadi bilan bog‘liq holdagi qurilishiga aytiladi.
«Kompozitsiya» so‘zi tasviriy san’at termini sifatida muntazam ravishda Uyg‘onish davridan boshlab qo‘llana boshlandi. Boshqa paytda kompozitsiya termini tasvirlash savodxonligining asosiy elementlardan birini bildiradi, u orqali san’at asarlari quriladi va baholanadi.
Rassomlar asrlar davomida kompozitsiyaning ifodalovchi shartli tasvirlarni (uchburchak, piramida, aylana, oval, kvadrat, to‘g‘ri to'rtburchak va shu kabilar) izlab keladi. Bularni misollarda ko‘rish mumkin: G‘.Abdurahmonov «Kashta tikuvchi qiz», J. Umarbekov «Olis bolalik», M. To‘xtayev «Oila», Inog'omov «Tinchlik bo‘lsin uyingda».
Qandaydir bir harakatsiz, o'zgarmaydigan obrazni ko'rsatish uchun tutashtirilgan, yopiq, muvozanat (harakatsizlik) kompozitsiya to‘g‘ri keladi. Chiziqni asosiy yo‘nalishi markazga tortiladi Aylana, kvadrat,to‘g‘riburchak shakli simmetriyasini hisobga olgan holdagi qurilishi kerakli yechimini beradi.
Panoramli manzarani tasvirlash uchun, keng dalani ko'rsatish kerak bo’lsa, unda yon atrofini qandaydir daraxtlar yoki binolar bilan yopish kerak emas, yaxshisi chegaradan tashqariga yo'naltirilganligini ko'rsatish terak. Kompozitsiya ma’lum bir qonuniyatlar asosida quriladi. Uning qonun-qoidalari va usullari o‘zaro bog’liqda bo’lib, kompozitsiya tuzishning barcha holatlarida qatnashadi. Buning hammasi ham badiiy asarning yaxlitligi vaifodaliliga erishish uchun yo‘naltirilgan.
Kompozitsiyaning qonun-qoidalari, usullari va vositalari badiiy asarning qurilishida asosiy qonuniyatlari hisoblanadi.

Download 18,75 Mb.
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   19




Download 18,75 Mb.
Bosh sahifa
Aloqalar
    Bosh sahifa
Dərs
Mühazirə
Qaydalar
Referat
Xülasə
Yazı


§.Manzara ishlashda kompozitsiyaning o’ziga xosligi

Download 18,75 Mb.