O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi buxoro davlat pedagogika instituti

206 
SAN’AT TARIXINI INTEGRATSIYALASH ASOSIDA 
TASVIRIY SAN’AT DARSLARINI TASHKIL ETISH 
SAMARADORLIGI 
Shukurov Avaz Ro
ʻ
ziboyevich
Buxoro davlat pedagogika instituti dotsenti 
Rizoyeva Muslima Raxmonovna 
Buxoro davlat pedagogika instituti magistranti 
Maktabda ishlagan har bir kishi biladiki, o‘rta maktabda ko‘pchilik 
o‘quvchilar tasviriy san’atni bir qator foydali va sevimli fanlarga 
qo‘ymaydilar. Tasviriy san’atning maktab o‘quvchilari orasida mashhur 
emasligi, bir qarashda, tushuntirish qiyin bo‘lib tuyuladi. U birinchi 
sinfdan ettinchi sinfgacha o‘qitiladi, lekin yuztadan faqat to‘rt nafar o‘smir 
va o‘rta maktab o‘quvchilari buni o‘zlarining sevimli san’at turlariga 
bog‘lashadi. 
Bu borada tadqiqotlar juda uzoq vaqt davomida olib borilgan. 
Ularning barchasi maktab o‘quvchilarining tasviriy san’atga juda kam 
qiziqishi, bu haqda juda kam ma’lumotga ega ekanligini tasdiqlagan. 
Amaldagi o‘quv dasturi asosan bolalarni rasm chizishga o‘rgatishga 
qaratilgan. Bugungi kunda tasviriy san’at tarixi bilan tanishishga juda kam 
vaqt ajratiladi. Bu boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini charchatadi - ular 
chizishni yaxshi ko‘radilar va jarayonning o‘zi, ya’ni chizish sifati ular 
uchun yakuniy natijadan ko‘ra muhimroqdir. 
Biroq, bu holat uzoq davom eta olmaydi va o‘rta sinflarda vaziyat 
sezilarli darajada o‘zgaradi. Boshlang‘ich sinfda jiddiy tayyorgarlik 
bo‘lmaganligi sababli o‘rta maktabda faqat ishtiyoq bilan chizish 
qobiliyatiga ega bo‘lganlar, uni yaxshi ko‘radilar. O‘sib borayotgan va 
ba’zan gipertrofiyalangan o‘zini o‘zi qadrlaydigan o‘spirin rasm sifatiga 
umuman befarq emas. Agar u sinfdoshidan ko‘ra yomonroq rasm chizsa, 
qoida tariqasida, rasm chizishdan jiddiy voz kechadi. Shunday qilib, 
darsga va u bilan birga tasviriy san’atga qiziqish kamayadi. Hozirda 
rassomlik va haykaltaroshlikka befarq bo‘lgan maktab o‘quvchilari juda 
ko‘p.
Aniqlash tajribasining asosiy ko‘rsatkichi so‘roq edi. Savollar 
o‘quvchilarning badiiy qiziqishlarini, ularning ko‘p qirrali va chuqurligini 
ochib berishi kerak. Anketaning deyarli barcha savollari shunga qaratilgan. 
Shunday qilib, anketaning birinchi savoliga - 
I. Tasviriy san’atning qaysi turini afzal ko‘rasiz?

207 
1. Arxitektura 
2. Haykaltaroshlik 
3. Rasm 
O‘quvchilarning javoblari quyidagicha taqsimlandi: 
Ularning aksariyati birinchi qarashda tasviriy san’atning eng oddiy 
va eng qulay turi sifatida rasmni o‘z xohishlariga ko‘ra tanlaydilar. 
Rassomlikga o‘quvchilarning 76 foiziga ovoz berdi, arxitekturaga - 14 foiz, 
haykaltaroshlikga - atigi 10 foiz. 
Bunga ko‘plab sabablar yordam beradi, ular orasida oldindan 
tayyorgarliksiz, o‘qituvchining dastlabki rahbarligisiz tasviriy san’atni 
idrok etishdagi qiyinchiliklarni ajratib ko‘rsatish mumkin. 
Anketaning yeng ochiq savollaridan biri bu rasmlarning afzalligi 
haqidagi savol. Bu barcha o‘quvchilar uchun yeng sodda va yeng qulay, 
ammo shu bilan birga ularning badiiy rivojlanish darajasini ob’yektiv 
ravishda namoyish yetadi. 
Anketaning ikkinchi savoliga javoblar - 
II. Qaysi san’at davri sizga ko‘proq yoqadi? 
1 
. 
Qadimiy san’at, 
2. O‘rta asrlar san’ati, 
3. Uyg‘onish davri san’ati, 
4. XVIII asr rus san’ati, 
5. O‘rta Osiyo san’ati. 
shuningdek, maktab o‘quvchilarining ko‘pchiligi tasviriy san’at 
sohasidan bexabarligini ko‘rsatdi. Tasviriy san’at rivojlanishining eng 
jozibali davrini aniqlash vazifasi o‘quvchilarning badiiy saviyasini aniqlash 
hisoblanadi
. 
Buning uchun o‘quvchilar taklif qilingan besh davrdan birini 
tanlashlari kerak edi, unga eng katta ustunlik beriladi.
Shunday qilib, tasviriy san’atni yoqtirmaydigan o‘quvchilar orasida 
badiiy 
imtiyozlar 
darajasi 
(so‘rovnomaning 
oxirgi 
savolida 
ko‘rsatilgandek) yoshga qarab qadimiy yoki aksincha, zamonaviy san’atga 
(ya’ni realizmdan) qiziqish yo‘nalishi bo‘yicha o‘zgaradi, lekin ular 
kamchilikni tashkil etadi. 
Maktab o‘quvchilarining qiziqishlari asosan 
O‘rta Osiyo san’ati
qaratilgan (70-78%). 
Qadimiy san’at
, o‘rta asr san’ati hamda XVIII asr rus 
san’atiga kam sinli o‘quvchilar qiziqishini beldirgan. 
O‘rta maktab o‘quvchilarining ko‘pchiligi rasm yoki me’moriy 
yodgorlikni tasvirlashda badiiy asarning adabiy mazmunini qayta hikoya 
qilish bilan cheklanib qoladilar, eng yaxshi holatda u ularda yuzaga kelgan 
kayfiyatni eslatib o‘tadilar: qayg‘uli – quvnoq, yaxshi – yomon, yoqtirish – 
yoqtirmaslik. Ular na badiiy asarning tili, na uslubiy va boshqa 

208 
xususiyatlari tushunarsizligicha qolmoqda. Tasvirlarning mazmuni, 
ifodaliligi va go‘zalligining barcha boyligi o‘tib ketadi. 
Bundan xulosa qilish mumkinki, o‘quvchining tasviriy san’atdan 
olgan taassurotlari doirasi tor. 
Anketaning oxirgi savoli natijalariga ko‘ra: 
IV. Tasviriy san’at bilan maxsus shug‘ullanganmisiz (badiiy 
ustaxonada, rassomlik maktabida, to‘garakda)? 
Aniqlash tajribasida qatnashgan maktab o‘quvchilarining hech biri 
tasviriy san’at bilan maxsus shug‘ullanmagan. 
Maktab o‘quv jarayonida haqiqatda vujudga kelgan yuqori sinf 
o‘quvchilarini tasviriy san’at bilan tanishtirish muammosi, ayniqsa, keyingi 
paytlarda badiiy ta’limning uslubiy yo‘llari, shart-sharoitlari va 
maqsadlarini topishga qaratilgan kompleks chora-tadbirlarni qabul qilishni 
taqozo etadi. 
Muammoni aniq hal qilinadigan vazifalarga aylantirish quyidagi 
masalalarni ko‘rib chiqishni talab qiladi: 
I. O‘quvchilarning badiiy tayyorgarligi darajasini aniqlash, 
mezonlarini aniqlash va yuqori sinf o‘quvchilarining badiiy tayyorgarligini 
baholashning ilmiy asoslangan usullarini ishlab chiqish. 
II. Yuqori sinf o‘quvchilarining san’atshunoslikga tayyorgarligining 
asosiy darajasini aniqlash. 
III. Umumta’lim maktabining yuqori sinflarida tasviriy san’at tarixini
integrasiyalash va uni o‘qitish metodikasining pedagogik modelini ishlab 
chiqish. 
IV. Nazorat eksperimentini tashkil etish. 
Fanni samarali o‘zlashtirish uchun o‘quv jarayoni bir nechta majburiy 
va o‘zaro bog‘liq bo‘lgan aloqalarni o‘z ichiga olishi kerak: 
1. sinf va sinfdan tashqari ishlar; 
2. mustaqil o‘quv va sinfdan tashqari ishlar; 
3. nozik ijodiy o‘quv faoliyati 
4. 
dam 
olishni 
rivojlantirish 
shaklidagi 
sinfdan 
tashqari 
mashg‘ulotlar 

Download 5,14 Mb.