O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi buxoro davlat pedagogika instituti

291 
Kalit s
o‘
zlar:
 dars, jarayon, dastur, interfaol, ko‘nikma,o‘qituvchi, o‘quvchi. 
Asosan, o‘quv jarayonida darslarni o‘tkazishning faol va interaktiv 
shakllaridan (dialog rejimidagi seminarlar, munozaralar, kompyuter 
stimulyatsiyalari, biznes va rolli o‘yinlar, aniq vaziyatlarni tahlil q’ilish, 
psixologik va boshq’a treninglar, guruh muhokamalari) keng 
foydalanishni ta'minlashi kerak. Talabalarning kasbiy ko‘nikmalarini 
shakllantirish va rivojlantirish maq’sadida talabalarning ilmiy-tadqiqot 
guruhlari, va oliy o‘quv yurtlariaro telekonferensiyalari ishining natijalari) 
sinfdan tashqari ishlar bilan birgalikda amalga oshirish zarur. 
Interfaol shakllarda o‘tkaziladigan darslarning nisbati dasturning 
asosiy maqsadi (missiyasi), talabalar kontingentining xususiyatlari va aniq 
fanlarning mazmuni bilan belgilanadi. Masalan, o‘quv jarayonida 
bakalavriat talabalari uchun ular auditoriya darslarining kamida 40 foizini 
tashkil qilishi kerak. Interaktiv (“Inter” – o‘zaro, “act” – harakat qilish) – 
o‘zaro munosabatda bo‘lmoq, suhbat, suhbat tarzida bo‘lmoq degan 
ma’noni anglatadi. Interaktiv ta'lim inglizcha "interaktiv ta'lim" 
atamasining tarjimasi bo‘lib, o‘zaro ta'sirga asoslangan o‘rganish (spontan 
yoki maxsus tashkil etilgan) va o‘zaro ta'sirga asoslangan o‘rganish degan 
ma'noni anglatadi. Interfaol ta'lim tinglovchilarning o‘quv muhiti bilan 
bevosita o‘zaro ta'siriga, ishtirokchilarning shaxsiy tajribasiga asoslanadi. 
An’anaviy o‘qitish o‘qituvchining sub’ekt sifatidagi, o‘quvchining esa 
pedagogik jarayonning ob’ekti sifatidagi pozitsiyasiga asoslanadi. Interfaol 
darslarda o‘qituvchining o‘rni darsning maqsadiga erishish uchun 
o‘quvchilar faoliyatining yo‘nalishiga qisqartiriladi. O‘qituvchi o‘zining 
dars rejasini ham ishlab chiqadi (odatda, bu interfaol mashqlar va 
topshiriqlar bo‘lib, ular davomida talaba materialni o‘rganadi). Interfaol 
ta'lim - bu kognitiv faoliyatni tashkil etishning maxsus shakli. Bu juda aniq 
va bashorat qilinadigan maqsadlarni nazarda tutadi. Maqsad - qulay o‘quv 
muhitini yaratish. Bunda talaba yoki tinglovchi o‘z muvaffaqiyatini, o‘z 
intellektual kompetensiyasini his qiladi, bu esa o‘quv jarayonining o‘zini 
samarali qiladi, bilim va ko‘nikmalar beradi, shuningdek, mashg‘ulot 
tugagandan so‘ng muammolarni hal qilish ustida ishlash uchun zamin 
yaratadi. 
Boshqacha aytganda, interfaol ta’lim, eng avvalo, interfaol ta’lim 
bo‘lib, uning davomida o‘quvchi va o‘qituvchi o‘rtasida, o‘quvchilarning 
o‘zlari o‘rtasida o‘zaro ta’sir mavjud bo‘ladi. Ta'limning interfaol 
shakllarining asosiy vazifalari quyidagilardir: o‘quvchilarning qiziqishini 
uyg‘otish; o‘quv materialini samarali o‘zlashtirish; o‘quvchilarning 
qo‘yilgan ta'lim muammosini hal qilish yo‘llari va variantlarini mustaqil 
ravishda izlash (taklif etilgan variantlardan birini tanlash yoki o‘z 
variantini topish va yechimni asoslash); o‘quvchilar o‘rtasida ta’sir 
o‘rnatish, jamoada ishlashni o‘rganish, har qanday nuqtai nazarga nisbatan 

292 
bag‘rikenglik, har kimning so‘z erkinligi huquqini hurmat qilish, uning 
qadr-qimmatini hurmat qilish; talabalarning fikr va qarashlarini 
shakllantirish; hayotiy va kasbiy ko‘nikmalarni shakllantirish; talabaning 
ongli kompetentsiya darajasiga erishish. O‘quvchilar o‘rtasida ta’sir 
o‘rnatish, jamoada ishlashga o‘rgatish, har qanday nuqtai nazarga 
bag‘rikenglik, har kimning so‘z erkinligi huquqini hurmat qilish, uning 
qadr-qimmatini hurmat qilish; talabalarning fikr va qarashlarini 
shakllantirish; hayotiy va kasbiy ko‘nikmalarni shakllantirish; talabaning 
ongli kompetentsiya darajasiga erishish. 
Shu sababli, ta'limning interaktiv shakllarini joriy etish zamonaviy 
universitetda talabalarni tayyorlashni takomillashtirishning eng muhim 
yo‘nalishlaridan biridir. Endilikda o‘qituvchining o‘z mutaxassisligi 
bo‘yicha malakali bo‘lishi va tegishli bilimlarni talabalarga o‘tkazishi 
yetarli emas. 
Talabalar o‘quv jarayonida faol ishtirok etish orqali o‘rgangan 
materialga osonroq kirib boradi, tushunadi va eslab qoladi. Shundan kelib 
chiqib, bugungi kunda asosiy uslubiy yangiliklar o‘qitishning interfaol 
usullaridan foydalanish bilan bog‘liq. O‘qitishning interfaol usullaridan 
foydalangan holda o‘quv jarayoni guruhning barcha talabalarini istisnosiz 
o‘quv jarayoniga jalb qilishni hisobga olgan holda tashkil etiladi. 
Birgalikda faoliyat deganda har bir kishi o‘zining alohida individual 
hissasini qo‘shishini anglatadi, ish jarayonida bilim, g‘oyalar, faoliyat 
usullari almashinuvi mavjud. Individual, juftlik va guruh ishlari, rolli 
o‘yinlar tashkil etiladi, hujjatlar va turli ma'lumot manbalari bilan ish olib 
boriladi. 
Interfaol usullar o‘zaro ta'sir, tinglovchilarning faolligi, guruh 
tajribasiga tayanish va majburiy qayta aloqa tamoyillariga asoslanadi. 
Ochiqlik, ishtirokchilarning o‘zaro munosabati, ularning dalillari tengligi, 
birgalikdagi bilimlarni to‘plash, o‘zaro baholash va nazorat qilish 
imkoniyati bilan ajralib turadigan o‘quv muloqot muhiti yaratiladi.
O‘qituvchi yangi bilimlar bilan birgalikda trening ishtirokchilarini 
mustaqil izlanishga olib boradi. O‘qituvchining faoliyati o‘quvchilarning 
faolligiga o‘z o‘rnini bosadi, uning vazifasi ularning tashabbuskorligi 
uchun sharoit yaratishdir. O‘qituvchi o‘quv ma'lumotlarini o‘zi orqali 
o‘tkazadigan filtrning rolini rad etadi va ishda yordamchi vazifasini 
bajaradi, ma'lumot manbalaridan biri. 
Interfaol shakllardan foydalanganda o‘qituvchining roli keskin 
o‘zgaradi, u markaziy bo‘lishni to‘xtatadi, u faqat jarayonni tartibga soladi 
va uning umumiy tashkil etilishi bilan shug‘ullanadi, zarur vazifalarni 
oldindan tayyorlaydi va guruhlarda muhokama qilish uchun savollar yoki 
mavzularni shakllantiradi, maslahatlar beradi, rejalashtirilgan rejani 
amalga oshirish vaqti va tartibini nazorat qiladi. Ishtirokchilar ijtimoiy 

293 
tajribaga - o‘zlarining va boshqalarning tajribasiga murojaat qilishadi, shu 
bilan birga ular bir-birlari bilan muloqot qilishlari, belgilangan vazifalarni 
birgalikda hal qilishlari, nizolarni engishlari, umumiy aloqa nuqtalarini 
topishlari va murosaga kelishlari kerak. 
Kompetensiyaga asoslangan yondashuvni amalga oshirish uchun 
turli interaktiv shakllardan foydalanish mumkin: 
-davra suhbati (munozara, debat) 
-aqliy hujum (aqliy hujum, aqliy hujum) 
- biznes va rolli o‘yinlar 
- keys-stadi (aniq vaziyatlarni tahlil qilish, vaziyatni tahlil qilish) 
- master-klass va boshqalar. 
Interfaol darsni ishlab chiqishda ishning ayrim tamoyillarini hisobga 
olish tavsiya etiladi: 
- dars ma'ruza emas, balki umumiy ishdir. 
- barcha ishtirokchilar yoshi, ijtimoiy mavqei, tajribasi, ish joyidan 
qat'iy nazar tengdir. 
- har bir ishtirokchi har qanday masala bo‘yicha o‘z fikrini bildirish 
huquqiga ega. 
- shaxsni to‘g‘ridan-to‘g‘ri tanqid qilishga o‘rin yo‘q (faqat fikrni 
tanqid qilish mumkin). 
- darsda aytilganlarning barchasi harakat uchun qo‘llanma emas, 
balki fikrlash uchun ma'lumotdir. 
Interfaol ta'lim bir vaqtning o‘zida bir nechta muammolarni hal qilish 
imkonini beradi, ularning asosiysi muloqot qobiliyatlari va qobiliyatlarini 
rivojlantirishdir. Ushbu trening talabalar o‘rtasida hissiy aloqalarni 
o‘rnatishga yordam beradi, tarbiyaviy vazifani ta'minlaydi, chunki u bizni 
jamoada ishlashga, o‘rtoqlarining fikrlarini tinglashga o‘rgatadi, yuqori 
motivatsiya, bilim kuchi, ijodkorlik va tasavvurni ta'minlaydi, muloyimlik, 
faol hayotiy pozitsiya, individuallik qadriyati, so‘z erkinligi, faollikka urg‘u 
berish, o‘zaro hurmat va demokratiya. 
O‘quv jarayonida interfaol shakllardan foydalanish, amaliyot shuni 
ko‘rsatadiki, o‘quvchilarning asabiy yukini engillashtiradi, ularning 
faoliyati shakllarini o‘zgartirishga, diqqatni dars mavzusining asosiy 
masalalariga aylantirishga imkon beradi. 
Talabalarni ma'lum bir fanni (dars mavzusini) o‘rganish uchun u 
yoki bu interaktiv ta'lim shakllariga qo‘llash va tayyorlash fanning ish 
dasturida va interfaol (o‘ziga xos) shaklda darsga tayyorgarlik ko‘rish 
bo‘yicha ko‘rsatmalarda aks ettirilishi kerak.

Download 5,14 Mb.