TALABALARNING MUSIQIY FAOLIYATIDA MUSTAQIL

285 
TALABALARNING MUSIQIY FAOLIYATIDA MUSTAQIL 
ISHLARNI TASHKIL ETISHDAGI O‘ZIGA XOS 
XUSUSIYATLAR 
Mirshayev Ulug‘bek Muzafarovich 
Buxoro davlat universiteti Musiqa ijrochiligi va 
madaniyat kafedrasi katta o‘qituvchisi 
Annotatsiya:
 Maqolada talabalarri musiqa fanlaridan mustaqil ta’lim olishi uchun o‘z 
ustida mustaqil ishlash ko‘nikmasining shakllanmaganligi, axborot-resurs markazlarida o‘quv 
adabiyotlari va internet manbalaridan foydalanish darajasining pastligi, cholg‘u asboblarida ijro 
etish, vokal, xorda kuylash mahorati yetishmasligi, musiqiy savodxonligi yetarli darajada 
bo‘lmaganligi natijasida mustaqil ravishda musiqiy asarlarni o‘rganishdagi muammolar, ularni 
anglash va badiiy ijro etish bo‘yicha ko‘nikma va malakalarining yetishmasligi to‘g‘risida fikrlar 
bayon etilgan.
Kalit s
o‘
zlar:
mustaqil ta’lim, o‘z ustida ishlash, kredit-modul, ijodkorlik, kreativlik, 
kasbiy kompetentlik, ko‘nikma va malakalar; intellektual o‘rganuvchanlik qobiliyati. 
So‘nggi 
yillarda 
mamlakatimizda 
ta’lim 
tizimini 
yanada 
takomillashtirish borasida olib borilayotgan islohotlar pedagog kadrlar 
tayyorlash sifatini ilg‘or xalqaro standartlar asosida takomillashtirish, 
yuksak madaniyatli, amaliy kasbiy ko‘nikmaga ega, o‘qitish metodlari va 
baholash mezonlarini puxta egallagan zamonaviy pedagog kadrlarni 
yetishtirib berish zarurligini talab etmoqda. 
Bugungi 
kunda 
dunyoning 
rivojlangan 
mamlakatlarida 
qo‘llanilayotgan ta’lim dasturlarining mamlakatimiz ta’lim talablariga
moslashtirib joriy etish orqali istiqbol cho‘qqilariga olib chiqish masalasi - 
O‘zbekiston Respublikasi oliy ta’lim tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish 
konsepsiyasining ajralmas qismi hisoblanadi. Ta’lim tizimini rivojlantirish 
masalalarini hukumat tomonidan belgilanib, yuksak talablar asosida 
muhokama etilishi uning naqadar dolzarbligidan dalolat beradi. Jumladan, 
2020-yil 23-sentabrdagi 637-sonli O‘zbekiston Respublikasi Ta’lim
to‘g‘risidagi qonunining 15-moddasida ta’lim olish shakllaridan kunduzgi, 
sirtqi, kechki ta’lim shakllari bilan bir qatorda masofaviy ta’lim, dual 
ta’lim hamda mustaqil ta’lim shaklini ham joriy etish maqsadga muvofiq, 
deb topilgan. 
Shuningdek, Vazirlar Mahkamasining 2020-yil 31-dekabrdagi 824-
son qaroriga asosan 2020/2021 o‘quv yilidan boshlab respublika oliy ta’lim 
muassasalarida o‘quv jarayonini bosqichma-bosqich Yevropa tizimi 
(European Credit Transfer and Accumulation System — ECTS) asosida 
ta’limning kredit-modul tizimiga o‘tkazish tartibi joriy etila boshlandi. 
Kredit-modul tizimi joriy etilgan bakalavriat ta’lim yo‘nalishlari va 
magistratura mutaxassisliklarining malaka talablari, o‘quv rejasi va fan 

286 
dasturlari takomillashtirildi. Talabaning muayyan fandan tegishli 
kreditlarni to‘plashi uchun ma’lum miqdordagi o‘quv yuklamasini 
o‘zlashtirish zarurligi yuzaga keldi. Shunga ko‘ra o‘quv yuklamaning 
bakalavriatda 50 - 60% mustaqil ish soatiga bo‘lib berilganligi ta’lim 
berishga bo‘lgan qarashlarni tubdan o‘zgartirishni talab etdi. 
M’lumki, musiqa sohasida talabalarga barcha ta’lim shakllari 
bo‘yicha muayyan DTS, malaka talablari, o‘quv reja va fan dasturlari 
asosida bilim berib boriladi. Musiqa sohasining qaysi ta’lim yo‘nalishi 
bo‘lishidan qat’iy nazar, yo‘nalishlarning o‘quv rejalarida auditoriya 
soatlaridan tashqari talabalarning mustaqil ta’lim olishi uchun ajratilgan 
soatlar ham o‘rin egallaydi. Namunaviy fan dasturlarida esa mustaqil 
ta’lim mavzulari o‘z aksini topgan bo‘ladi. Har bir professor-o‘qituvchi 
o‘quv reja hamda fan dasturi asosida mustaqil ta’lim soatlari va mavzulari 
fanning ishchi o‘quv dasturiga kiritadi hamda shu asosida o‘qituvchi 
o‘zining o‘quv-uslubiy majmualarini ishlab chiqadi.
Musiqa ta’limi amaliyotida professor-o‘qituvchilar tomomnidan 
ma’ruza, amaliy, laboratoriya va seminar mashg‘ulotlari o‘tilmoqda ammo, 
ko‘pgina hollarda mustaqil ta’lim bo‘yicha talabalarga topshiriq berilmay 
kelinmoqda. Mustaqil ta’limni bajarish bo‘yicha talab faqat fanning ishchi 
dasturi doirasida-gina bo‘lib, namunaviy dasturda berilgan o‘quv 
materiallari bajarilmasdan qolmoqda. Bajarilgan holatda ham faqat bitta 
referat yoki taqdimot tayyorlab berish, cholg‘u asbobida musiqa asarini ijro 
etib berish, qo‘shiq kuylab berish bilan cheklanilmoqda. Bu esa 
tayyorlanayotgan kadrlarning musiqiy bilim saviyasining sifat jihatdan 
pasayishiga olib kelmoqda. Natijada talabalarning o‘quv materiallari 
bo‘yicha fikrlash doirasi tor holatda shakllanish bilan cheklanib qolmoqda. 
Ularda musiqa san’ati sohasidagi izlanuvchanlik va ijodkorlikning so‘nib 
ketishi, o‘z ustida mustaqil ishlash ko‘nikmasining shakllanmaganligi, 
axborot-resurs markazida o‘quv adabiyotlari va internet manbalaridan 
foydalanish darajasining pastligi musiqa soasi mutaxassislarini xavotirga 
solib kelmoqda. 
Olim M.S.Muxitdinovaning fikriga ko‘ra “Hozirgi zamon musiqa 
ta’limi tizimi mutaxassisida avvalambor kelajakda pedagogik jarayon 
subyekti bo‘lishiga imkon beradigan fazilat va xususiyatlarni loyihalash va 
shakllantirish lozimdir.”[1] Bunga uning musiqiy-kasbiy kompetentligini 
belgilovchi professonal bilim, ko‘nikma va malakalari; intellektual 
o‘rganuvchanlik qobiliyati; aqliy mehnat qila olishi; ruhiy barqarorligi; 
kreativlilik qobiliyatlari va hamkorlik, jamoaviy-tashkiliy, birgalikda, 
hamnafas 
faoliyat 
yuritish 
qobiliyatlari 
misola 
bo‘ladi. 
Bu 
komponentlarning yaxlitligi va rivojlanganligi mutaxassisning professional 
mobillik darajasini belgilaydi. Bitiruvchining kelajakda kim bo‘lishi, 
musiqa sohasi ijrochisimi yoki pedagogmi, tayyorgarligi qay daraja va 

287 
qaysi yoshdagi bolalar kategoriyasi bilan ishlaydi, bularning hammasi 
loyihalashtirish paytida juda muhim. Natijada, talabaning hayotdagi 
maqsadi va keyingi faoliyat rejalarini aniqlash uning kasbiy 
tayyorgarligiga muhim omil bo‘lib xizmat qiladi.
Amaliyotda esa aksariyat talabalarda musiqa cholg‘u asboblarida 
ijro etish, vokal, xorda kuylash mahorati yetishmaydi. Bunga sabab hozirgi 
vaqtda ko‘pgina oliy ta’lim muassasalarida cholg‘u ijrochiligi, vokal 
ijrochiligi, dirijyorlik va boshqa ixtisoslik fanlarida ta’lim berish guruh yoki 
kichik guruh shaklida amalga oshirilib borilayotganligidir. Bu vaziyat 
talabalarda cholg‘u asboblarida ijro etish, dirijyorlik, xorda kuylash, 
qo‘shiq o‘rgatish metodikasi mahoratining pasayishiga sabab bo‘lmoqda. 
Talabalarning musiqa fanlaridan berilgan vazifalarni bajarishi kerakligini 
inobatga oladigan bo‘lsak, musiqiy ijro mahoratini oshirish uchun talaba 
o‘z ustida ko‘proq ishlashi, topshiriqlarni mustaqil ravishda bajarishi 
kerak. Lekin talabalarning hammasi ham musiqa fanlaridan, jumladan, 
cholg‘u asbobida musiqa asarini ijro etish, vokal-xor malakalarini 
rivojlantirish, dirijyorlik xatti-harakatlarini o‘zlashtirib olish bo‘yicha 
mustaqil ta’lim olish yo‘llarini bilmaydilar yoki vaqtlarini rejasiz 
sarflaydilar, natijada berilgan topshiriqlarni bajarmasdan darslarga 
keladilar. Bu muammo ustida ko‘pgina professor-o‘qituvchilar bosh 
qotirmoqda va o‘z fikr-mulohazalarini bildirmoqda. Jumladan, ta’kidlash 
o‘rinliki, musiqiy fanlardan mustaqil ishlarni bajarish bo‘yicha ayrim ilmiy 
izlanishlar amalga oshirilib, metodik qo‘llanmalar, uslubiy ko‘rsatma va 
tavsiyanomalar ham nashr etilgan. Biroq, shunga qaramay, cholg‘uda ijro 
etish, xorda kuylash, vokal-xor malakalari, dirijyorlik, umuman olganda 
musiqiy savodxonlik darajasi ko‘pgina talabalarda past. Bu holatni 
hozirda o‘qib turgan talabalar faoliyatida, shuningdek, o‘qishni tugatib o‘z 
kasbi bo‘yicha ishlab turgan yosh o‘qituvchilar faoliyatida ko‘rish mumkin. 
Bunday kamchiliklarni namoyon bo‘layotgaligini turli sabablari bor. 
Nazarimizda asosiy sababalardan biri - talabalar o‘quv auditoriyasidagi 
mashg‘ulotlar 
jarayonida
yuqori
darajadagi 
bilimni 
to‘liq 
olmayotganligidir. Buni amalga oshirishda mustaqil ta’lim jarayoni 
cholg‘u asbobida mustaqil mashq qilish, musiqiy savodxonlikni 
rivojlantirishda bilimni to‘ldiruvchi, malakani rivojlantiruvchi rolini o‘tashi 
kerak. 

Download 5,14 Mb.