285
TALABALARNING MUSIQIY FAOLIYATIDA MUSTAQIL
ISHLARNI TASHKIL ETISHDAGI O‘ZIGA XOS
XUSUSIYATLAR
Mirshayev Ulug‘bek Muzafarovich
Buxoro davlat universiteti Musiqa ijrochiligi va
madaniyat kafedrasi katta o‘qituvchisi
Annotatsiya:
Maqolada talabalarri musiqa fanlaridan mustaqil ta’lim olishi uchun o‘z
ustida mustaqil ishlash ko‘nikmasining shakllanmaganligi, axborot-resurs markazlarida o‘quv
adabiyotlari va internet manbalaridan foydalanish darajasining pastligi, cholg‘u asboblarida ijro
etish, vokal, xorda kuylash mahorati yetishmasligi, musiqiy savodxonligi yetarli darajada
bo‘lmaganligi natijasida mustaqil ravishda musiqiy asarlarni o‘rganishdagi muammolar, ularni
anglash va badiiy ijro etish bo‘yicha ko‘nikma va malakalarining yetishmasligi to‘g‘risida fikrlar
bayon etilgan.
Kalit s
o‘
zlar:
mustaqil ta’lim, o‘z ustida ishlash, kredit-modul, ijodkorlik, kreativlik,
kasbiy kompetentlik, ko‘nikma va malakalar; intellektual o‘rganuvchanlik qobiliyati.
So‘nggi
yillarda
mamlakatimizda
ta’lim
tizimini
yanada
takomillashtirish borasida olib borilayotgan islohotlar pedagog kadrlar
tayyorlash sifatini ilg‘or xalqaro standartlar asosida takomillashtirish,
yuksak madaniyatli, amaliy kasbiy ko‘nikmaga ega, o‘qitish metodlari va
baholash mezonlarini puxta egallagan zamonaviy pedagog kadrlarni
yetishtirib berish zarurligini talab etmoqda.
Bugungi
kunda
dunyoning
rivojlangan
mamlakatlarida
qo‘llanilayotgan ta’lim dasturlarining mamlakatimiz ta’lim talablariga
moslashtirib joriy etish orqali istiqbol cho‘qqilariga olib chiqish masalasi -
O‘zbekiston Respublikasi oliy ta’lim tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish
konsepsiyasining ajralmas qismi hisoblanadi. Ta’lim tizimini rivojlantirish
masalalarini hukumat tomonidan belgilanib, yuksak talablar asosida
muhokama etilishi uning naqadar dolzarbligidan dalolat beradi. Jumladan,
2020-yil 23-sentabrdagi 637-sonli O‘zbekiston Respublikasi Ta’lim
to‘g‘risidagi qonunining 15-moddasida ta’lim olish shakllaridan kunduzgi,
sirtqi, kechki ta’lim shakllari bilan bir qatorda masofaviy ta’lim, dual
ta’lim hamda mustaqil ta’lim shaklini ham joriy etish maqsadga muvofiq,
deb topilgan.
Shuningdek, Vazirlar Mahkamasining 2020-yil 31-dekabrdagi 824-
son qaroriga asosan 2020/2021 o‘quv yilidan boshlab respublika oliy ta’lim
muassasalarida o‘quv jarayonini bosqichma-bosqich Yevropa tizimi
(European Credit Transfer and Accumulation System — ECTS) asosida
ta’limning kredit-modul tizimiga o‘tkazish tartibi joriy etila boshlandi.
Kredit-modul tizimi joriy etilgan bakalavriat ta’lim yo‘nalishlari va
magistratura mutaxassisliklarining malaka talablari, o‘quv rejasi va fan
286
dasturlari takomillashtirildi. Talabaning muayyan fandan tegishli
kreditlarni to‘plashi uchun ma’lum miqdordagi o‘quv yuklamasini
o‘zlashtirish zarurligi yuzaga keldi. Shunga ko‘ra o‘quv yuklamaning
bakalavriatda 50 - 60% mustaqil ish soatiga bo‘lib berilganligi ta’lim
berishga bo‘lgan qarashlarni tubdan o‘zgartirishni talab etdi.
M’lumki, musiqa sohasida talabalarga barcha ta’lim shakllari
bo‘yicha muayyan DTS, malaka talablari, o‘quv reja va fan dasturlari
asosida bilim berib boriladi. Musiqa sohasining qaysi ta’lim yo‘nalishi
bo‘lishidan qat’iy nazar, yo‘nalishlarning o‘quv rejalarida auditoriya
soatlaridan tashqari talabalarning mustaqil ta’lim olishi uchun ajratilgan
soatlar ham o‘rin egallaydi. Namunaviy fan dasturlarida esa mustaqil
ta’lim mavzulari o‘z aksini topgan bo‘ladi. Har bir professor-o‘qituvchi
o‘quv reja hamda fan dasturi asosida mustaqil ta’lim soatlari va mavzulari
fanning ishchi o‘quv dasturiga kiritadi hamda shu asosida o‘qituvchi
o‘zining o‘quv-uslubiy majmualarini ishlab chiqadi.
Musiqa ta’limi amaliyotida professor-o‘qituvchilar tomomnidan
ma’ruza, amaliy, laboratoriya va seminar mashg‘ulotlari o‘tilmoqda ammo,
ko‘pgina hollarda mustaqil ta’lim bo‘yicha talabalarga topshiriq berilmay
kelinmoqda. Mustaqil ta’limni bajarish bo‘yicha talab faqat fanning ishchi
dasturi doirasida-gina bo‘lib, namunaviy dasturda berilgan o‘quv
materiallari bajarilmasdan qolmoqda. Bajarilgan holatda ham faqat bitta
referat yoki taqdimot tayyorlab berish, cholg‘u asbobida musiqa asarini ijro
etib berish, qo‘shiq kuylab berish bilan cheklanilmoqda. Bu esa
tayyorlanayotgan kadrlarning musiqiy bilim saviyasining sifat jihatdan
pasayishiga olib kelmoqda. Natijada talabalarning o‘quv materiallari
bo‘yicha fikrlash doirasi tor holatda shakllanish bilan cheklanib qolmoqda.
Ularda musiqa san’ati sohasidagi izlanuvchanlik va ijodkorlikning so‘nib
ketishi, o‘z ustida mustaqil ishlash ko‘nikmasining shakllanmaganligi,
axborot-resurs markazida o‘quv adabiyotlari va internet manbalaridan
foydalanish darajasining pastligi musiqa soasi mutaxassislarini xavotirga
solib kelmoqda.
Olim M.S.Muxitdinovaning fikriga ko‘ra “Hozirgi zamon musiqa
ta’limi tizimi mutaxassisida avvalambor kelajakda pedagogik jarayon
subyekti bo‘lishiga imkon beradigan fazilat va xususiyatlarni loyihalash va
shakllantirish lozimdir.”[1] Bunga uning musiqiy-kasbiy kompetentligini
belgilovchi professonal bilim, ko‘nikma va malakalari; intellektual
o‘rganuvchanlik qobiliyati; aqliy mehnat qila olishi; ruhiy barqarorligi;
kreativlilik qobiliyatlari va hamkorlik, jamoaviy-tashkiliy, birgalikda,
hamnafas
faoliyat
yuritish
qobiliyatlari
misola
bo‘ladi.
Bu
komponentlarning yaxlitligi va rivojlanganligi mutaxassisning professional
mobillik darajasini belgilaydi. Bitiruvchining kelajakda kim bo‘lishi,
musiqa sohasi ijrochisimi yoki pedagogmi, tayyorgarligi qay daraja va
287
qaysi yoshdagi bolalar kategoriyasi bilan ishlaydi, bularning hammasi
loyihalashtirish paytida juda muhim. Natijada, talabaning hayotdagi
maqsadi va keyingi faoliyat rejalarini aniqlash uning kasbiy
tayyorgarligiga muhim omil bo‘lib xizmat qiladi.
Amaliyotda esa aksariyat talabalarda musiqa cholg‘u asboblarida
ijro etish, vokal, xorda kuylash mahorati yetishmaydi. Bunga sabab hozirgi
vaqtda ko‘pgina oliy ta’lim muassasalarida cholg‘u ijrochiligi, vokal
ijrochiligi, dirijyorlik va boshqa ixtisoslik fanlarida ta’lim berish guruh yoki
kichik guruh shaklida amalga oshirilib borilayotganligidir. Bu vaziyat
talabalarda cholg‘u asboblarida ijro etish, dirijyorlik, xorda kuylash,
qo‘shiq o‘rgatish metodikasi mahoratining pasayishiga sabab bo‘lmoqda.
Talabalarning musiqa fanlaridan berilgan vazifalarni bajarishi kerakligini
inobatga oladigan bo‘lsak, musiqiy ijro mahoratini oshirish uchun talaba
o‘z ustida ko‘proq ishlashi, topshiriqlarni mustaqil ravishda bajarishi
kerak. Lekin talabalarning hammasi ham musiqa fanlaridan, jumladan,
cholg‘u asbobida musiqa asarini ijro etish, vokal-xor malakalarini
rivojlantirish, dirijyorlik xatti-harakatlarini o‘zlashtirib olish bo‘yicha
mustaqil ta’lim olish yo‘llarini bilmaydilar yoki vaqtlarini rejasiz
sarflaydilar, natijada berilgan topshiriqlarni bajarmasdan darslarga
keladilar. Bu muammo ustida ko‘pgina professor-o‘qituvchilar bosh
qotirmoqda va o‘z fikr-mulohazalarini bildirmoqda. Jumladan, ta’kidlash
o‘rinliki, musiqiy fanlardan mustaqil ishlarni bajarish bo‘yicha ayrim ilmiy
izlanishlar amalga oshirilib, metodik qo‘llanmalar, uslubiy ko‘rsatma va
tavsiyanomalar ham nashr etilgan. Biroq, shunga qaramay, cholg‘uda ijro
etish, xorda kuylash, vokal-xor malakalari, dirijyorlik, umuman olganda
musiqiy savodxonlik darajasi ko‘pgina talabalarda past. Bu holatni
hozirda o‘qib turgan talabalar faoliyatida, shuningdek, o‘qishni tugatib o‘z
kasbi bo‘yicha ishlab turgan yosh o‘qituvchilar faoliyatida ko‘rish mumkin.
Bunday kamchiliklarni namoyon bo‘layotgaligini turli sabablari bor.
Nazarimizda asosiy sababalardan biri - talabalar o‘quv auditoriyasidagi
mashg‘ulotlar
jarayonida
yuqori
darajadagi
bilimni
to‘liq
olmayotganligidir. Buni amalga oshirishda mustaqil ta’lim jarayoni
cholg‘u asbobida mustaqil mashq qilish, musiqiy savodxonlikni
rivojlantirishda bilimni to‘ldiruvchi, malakani rivojlantiruvchi rolini o‘tashi
kerak.
| 