MUSIQA DARSLARINI FANLAR ALOQADORLIGIDA
TASHKIL ETISH IMKONIYATLARI
Qudratova Elnoza
JDPU, katta o’qituvchi
Rasulova O’g‘iloy
Jizzax shahar, 37 son MTT musiqa rahbari
Annotatsiya:
Maqola mazmunida umumta’lim maktablarida musiqa darslarini amaliy
fanlar bilan o’zaro bog‘liqlikda tashkil qilish uslublari hamda uning dars samaradorligini
oshirishdagi ahamiyati yoritib berilgan.
Tayanch so
’
zlar:
musiqa madaniyati, fanlar, bog‘liqlik, aloqadorlik, tabiatshunoslik,
archa qo’shig‘i, uslub.
Ta’limning barcha bosqichlarida fanlar aloqadorligidan maqsadli
foydalanish, darslarni pedagogik va metodik jihatdan to’g‘ri tashkil qilish
uning mazmunli va sifatli bo’lishini ta’minlaydi. Respublikamizning
amaldagi ta’lim tizimida umumiy o’rta ta’lim eng muhim bosqich bo’lib,
unda o’qitiladigan fanlar tizimida “musiqa madaniyati” fani o’zining
tashkiliy, uslubiy, pedagogik hamda maqsad va vazifalarini amalga
oshirish xususiyati bilan boshqa fanlar o’qitilishidan farq qiladi. Bu asosan,
musiqa darslarini o’zaro bir-biriga bog‘liq, o’zaro bir- birini davom
etiruvchi, to’ldiruvchi va maqsadga yo’naltirilgan 5 faoliyat negizida
uyushtirilishida ko’rinadi. Ushbu fanlarning barchasi musiqa fanlari
tizimidagi alohida ma’lum bir fanga oid bilim, tushunchalarga tayanadi,
shu bilan birga musiqa darsi boshqa fanlar va ularni o’qitilishidan o’zining
tuzilishi va bir qator fanlar bilan bevosita aloqadorlik xususiyati bilan
ajralib turadi. Shunday ekan, musiqa darslarini yuqori darajada samarali,
muvaffaqqiyatli
kechishida
fanlararo
bog‘liqlik
va
aloqadorlik
komponentlaridan
oqilona
va
maqsadli
foydalanish
darsning
mazmjndorligida muhim o‘rin tutadi. Musiqa darslarini fanlar
aloqadorligida tashkil etilish turli fanlarga oid bilim, tushuncha,
ma'lumotlar, misollar, o‘xshatishlar, iqtiboslar mavzu mazmunini kengroq
tushunilishga xizmat qiladi. Musiqa darsining har bir faoliyat turi o‘ziga
xos alohida dars, alohida mavzu, shu bilan birga bir soatlik darsning bosh
mavzusini yoritishga qaratilganligi va uning yakuniy natijasi va samarasi
boshqa fanga tegishli bilim tushunchalarni yanada puxta, mustahkam,
amaliy faoliyat bilan bog‘lab o‘zlashtirlariga, eng muhimi musiqiy-nazariy
tafakkuri, dunyoqarashni o‘sishiga olib keladi.
Shu o‘rinda o‘zimizning amaliy faoliyatimiz davomida fanlar
aloqadorligida tashkil etilgan bir dars bayoniga to‘xtalib o‘tamiz:
371
Kompozitor A.Muhamedovning shoir Zafar Diyor she'riga yozgan
"Archa qo‘shig‘i" asarini o‘rgatish jarayonida quyidagicha ish tutildi.
Qo‘shiq yangi yil arafasida, rang-barang o‘yinchoqlar bilan bezatilgan,
bayram libosiga burkangan yam- yashil archa atrofida tashkil etildi.
Qish fasli va uning ajib manzaralari haqidagi musiqa asarlari inson
hissiyotiga o’zgacha tuyg‘ular baxsh etadi. Musiqa darsida qish manzalari
tasvirlangan asarlarni o’rganish qor va qishning ziynati, uning tabiatni
yashartirishi, yashnatishi, butun mavjudot – suv, daraxt, o’simliklar uchun
qanchalik muhimligi to‘g‘risida qisqacha suhbat o’tkaziladi.
Chaman- chaman bog‘larning,
Bizlar jambil-rayhoni.
Bizning quvnoq qo’shiqlar,
Jaranglatar har yonni.
Salom senga ko’k archa,
Qishin yozin yashnaysan.
Yaproqlaring ninacha,
Yasangansan go’zalsan.
Atrofingda aylanib,
Qo‘shiq aytib quvnaymiz.
Har birimiz qo‘l berib,
Yangi yilni qutlaymiz.
Odatda bolalar qish faslini sevadilar. Atrof, ko‘chalar, daraxtlar, qir
adirlar oppoq qorga burkangan. Bolalar qorda, muzliklar ustida chana va
konkilarda uchadilar. Yangi Yil arafasida bezatilgan archa atrofida davra
qurib she'r va ashulalar aytish, raqsga tushish, Qorbobodan sovg‘alar olish
o‘quvchilarga yaxshi kayfiyat, zavq-shavq bag‘ishlaydi. Bu qo‘shiqni
o‘rgatish jarayonida o‘quvchilarda, avvalo she'riy matnni, qish faslining
o‘ziga xos go‘zalligini idrok etishlariga alohida e'tibor qaratildi. Shu
maqsadda quydagicha savol-javob matn tuzildi:
O‘qituvchi: - Aytingchi yilning qanday fasllarini bilasiz?
O‘quvchilar: - Qish, bahor, yoz, kuz.
O‘qituvchi: - Qay biringiz qish faslini sevasiz?
Deyarli barcha o‘quvchilar qo‘l ko‘tarib qish faslini sevishini
bildirishdi.
O‘ituvchi:- Yaxshi, endi aytingchi, bu faslni nima uchun sevasiz?
Bir o‘quvchi: - Qishda oppoq qor yog‘adi, hammayoq oppoq va
chiroyli, toza bo‘ladi.
Ikkinchi o‘quvchi: -Yangi yilda Qorbobodan sovg‘alar olamiz.
O‘qituvchi : - To‘g‘ ri, qish faslida butun tabiat dam oladi, qor yog‘ib
hamma yoq oppoq bo‘ladi. Aytingchi, qish faslida qanday daraxt o‘z
barglarini to‘kmay, yashilligi va chiroyliligini saqlab turadi?
O‘quvchi: - Archa daraxti qishda ham o‘z barglarini to‘kmaydi,
372
O‘qituvchi : Aytingchi, qishda yoqqan qorlarni yerga daraxtlarga
qanday foydasi bor?
O‘quvchi: qorlardan yer va daraxtlar suv ichadi.
O‘qituvchi: to‘g‘ri qishda yoqqan qor va yomg‘irdan yerlar, daraxtlar
o‘simliklar to‘yinadi. Ular qancha to‘yib suv ichsa, kuzda mo‘l hosil
beradilar. Demak qish fasligo‘zal va zavqli bo‘lishi bilan birga juda foydali
fasl ekan. Mana shuning uchun ham odamlar qish faslini sevadilar.
Bunday savol javob suhbatlarni “Laylak qor", “Qish”, “Qorbo‘ron",”
Archa bayrami" kabiko‘plab qo‘shiqlarni o‘rganish jarayonida o‘tkazish
bolalarni tabiatni jonli, jonsiz predmetlariga, ne’matlarga qiziqishni
kuchaytiradi darsga bo‘lgan munosabatlarida keskin o‘zgarish
yangilanishga olib keladi. Dars so‘ngida o‘quvchilarga archa rasmini chizib
kelish topshirig‘i beriladi.
|
