TASVIRIY SAN’AT DARSLARIDA O‘QUVCHILARNING

174 
bugun paydo bo‘lgan emas. Azaldan ijodkorlikning boshlanishi bo‘lgan 
insondagi ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirish masalasi bevosita bolalar 
ta’lim-tarbiyasi 
bilan 
shug‘ullanuvchi 
pedagoglarni 
ham, 
ilmiy 
tadqiqotchilarni ham birdek qiziqtirib keladi. Ta’lim va tarbiya, shaxsning 
shakllanishi, 
qobiliyatlarni 
rivojlantirish 
hanuzgacha 
zamonaviy 
pedagogikaning eng dolzarb masalasi bo‘lib qolmoqda. U tadqiq qilinar 
ekan, avvalo qobiliyatlar keng ma’noda va badiiy ijodkorlik ayri holda 
nimani anglatadi, degan mavzuda juda ko‘plab ruhshunoslar izlanish olib 
borishgan va olib borishmoqda. Bular orasida B.M.Teplov, R.S.Nemov, 
S.L.Rubinshteyn, 
B.G.Ananev, 
L.S.Vigotskiy, 
A.N.Leontev, 
V.S.Kuzinlarning ishlarini alohida ta’kidlab o‘tish mumkin. Ularning 
izlanishlarida mazmun, mohiyatni aniqlab olish, qobiliyatlar tushunchasi 
tadqiqot qilinadi. Ruhshunos V.S.Kuzin qobiliyatlar haqida quyidagicha 
fikr yuritadi: qobiliyatlar deganda, aniq bir faoliyat turini yuqori darajada 
bajarishga xizmat qiladigan shaxs sifatlari va xususiyatlari tushuniladi. 
Bunday ta’rifga ko‘ra, har qanday qobiliyat qandaydir faoliyat natijasi 
bo‘lib, faoliyat talablariga mos keladigan va o‘ziga kerakli sifat va 
xususiyatlarni o‘z ichiga oladi. Qobiliyatlar umumiy va maxsus 
qobiliyatlarga bo‘linadi. Insonning barcha faoliyatlarida u yoki bu 
darajadagi ko‘rinuvchi qobiliyatlar umumiy qobiliyatlar deyiladi. Maxsus 
qobiliyatlar inson faoliyatining faqat alohida turlarida (ijodiy, pedagogik 
va h.k.) ko‘rinadi. A.Kovalev qobiliyatlarni ikki guruhdan tashqari, yana 
uchinchi guruh – amaliy faoliyatga nisbatan qobiliyatlarga bo‘ladi. Ularga 
texnik-konstruktiv, tashkilotchilik va pedagogik qobiliyatlar kiradi. 
Bunday turlanish asosiga inson qobiliyatlariga o‘zining talablarini 
qo‘yadigan faoliyatlarning uch xil turi: fan, san’at va amaliyot kiradi. Ijodiy 
faoliyatlarga tegishli badiiy qobiliyatlarni o‘rganish bilan V.I.Kireenko, 
A.G.Kovalev, N.N.Volkov, V.S.Kuzinlar shug‘ullanishgan.
O‘z navbatida ijodiy qobiliyatlar tizimida yana asosiy va yordamchi 
xossalarni ham aytib o‘tish mumkin. V.S.Kuzinning fikricha, ijodiy 
qobiliyatlarning asosiy xossasiga quyidagilar tegishli: 
● kompozitsiya, undagi munosabatlar, voqelikdagi ko‘rinishlardagi 
asosiy va xarakterli jihatlarni ilg‘ay olishni ta’minlaydigan badiiy ijodiy 
tasavvur; 
● rassom ongidagi yorqin obrazlarni yaratish va uni badiiy obrazga 
aylantirishni ta’minlaydigan ko‘rish xotirasi xususiyati; 
● ko‘rayotgan va tasvirlanayotgan ko‘rinishga nisbatan hissiyotning 
kuchliligi; 
● irodaning kuchliligi. 
Bolalarning 
tasviriy 
faoliyatdan 
malaka 
va 
ko‘nikmalarini 
shakllantirish omillari T.N.Komarova tomonidan atroflicha ilmiy asoslab 
berilgan bo‘lsa, bolalarni rasm ishlash texnikasiga o‘rgatish muammosi XX 

175 
asr boshlarida V.M.Bexterev, Korrodo Richchi, Liberti Tedd tomonidan 
tadqiq etilgan. Ular bolalar ijodiyotining o‘ziga xos rivojlanishini 
ta’kidlagan holda bu jarayonda rasm ishlashga o‘rgatishning zarurligiga 
alohida urg‘u berganlar. Liberti Tedd rasm chizishda qo‘l harakatlari 
uchun maxsus mashqlar tizimini ishlab chiqqan. Bu mashqlar 
maktabgacha yoshdagi bolalar uchun mo‘ljallangan bo‘lib, bu mashqlarni 
bolalar bajonidil bajaradilar. U faqatgina geometrik shakllarni chizdirish 
bilan cheklanib qolmasdan, balki tabiiy unsurlarni chizdirish va bu orqali 
bolalarning ona tabiatga bo‘lgan qiziqishlari, kuzatuvchanliklarini 
rivojlantirish lozimligini ta’kidlaydi. P.N.Nikonorova esa o‘z tadqiqotlari 
natijasiga asoslangan holda tasviriy faoliyatda vazifalarni turli materiallar 
va texnikada ishlash bolalarning ijodiy tashabbusini uyg‘otishi, fantaziyasi 
va tasavvurlarini o‘stirishning muhim sharti ekanligini ta’kidlaydi. 

Download 5,14 Mb.