188
TASVIRIY SAN’ATDA DARSDAN TASHQARI
MASHG‘ULOTLARNI TASHKIL ETISH METODIKASI
Ibadullaeva Shaxnoza Ilxamovna
Buxoro davlat pedagogika instituti, Musiqa va
tasviriy san’at kafedrasi katta o‘qituvchisi
Fayziyeva Xolida Zohid qizi
Buxoro davlat pedagogika instituti 2-bosqich
talabasi
Annotatsiya:
Maqolada tasviriy san’atdan sinfdan tashqari ishlarni o‘tkazish, unda
o‘quvchilarning tasviriy va amaliy san’at, me’morchilik, san’atshunoslik kabi san’at turlari
bo‘yicha badiiy didlari va amaliy ko‘nikmalarini shakllantirish, mashg‘ulotlarni uchrashuv,
ko‘rgazma, tanlov, san’at kechalari kabi qator yo‘nalishlarda o‘tkazish va badiiy-ijodiy
qobiliyatlarini shakllantirish ulardagi individuallik va iste’dodni ro‘yobga chiqarishga
qaratilgan.
Kalit s
o‘
zlar:
tasviriy va amaliy san’at, to‘garak mashg‘ulotlari, qalamtasvir,
rangtasvir, haykaltaroshlik, san’atshunoslik.
Tasviriy san’atda sinfdan tashqari ishlarni o‘tkazish muhim o‘rinni
egallaydi. Bunday mashg‘ulotlarda o‘quvchilar tasviriy va amaliy san’at,
me’morchilik, san’atshunoslik kabi san’at turlari bo‘yicha nazariy bilim va
amaliy ko‘nikmalarga ega bo‘ladilar. Bu to‘garak mashg‘ulotlari,
uchrashuv, ko‘rgazma, tanlov, san’at kechalari kabi qator yo‘nalishlarda
o‘quvchilarni badiiy-ijodiy qobilyatlarini shakllantirish, estetik ehtiyojlarini
qondirish va ulardagi individuallik va iste’dodni ro‘yobga chiqarishga
xizmat qiladi. Shu bilan birga u yoshlarning atrof tabiatni o‘rganish va
shakl, rang, tus, plastik xususiyatlar to‘g‘risidagi tasavvurlarini
kengaytiradi, estetik didini rivojlantiradi. To‘garaklar san’atning u yoki bu
turi yoki janri asosida ham tashkil etilishi mumkin. Bu to‘garaklarning
turlari ularga ajratilgan soatlar hajmi va ta’lim mazmuni bolalarning
istaklari, ota onalarning mayllari va maktab, mahalla imkoniyatlari,
bolalarning
yosh
xususiyatlari
va
o‘quvchilarning
o‘zlashtirish
malakalaridan kelib chiqib belgilanadi. Maktabdan tashqari tasviriy san’at
to‘garaklariniig maqsad va vazifalari asosan
bolalarning badiiy-ijodiy
qobiliyatlarini rivojlantirish hisobga olgan holda qat’iy reja asosida
muntazam olib borilishini talab egiladi. To‘garaklar har bir maktabda
san’atning turlari, guruhlar bo‘yicha bitta yoki bir nechta bo‘lishi mumkin.
Umumiy o‘rta ta’lim maktablarida to‘garak rahbarining asosiy e’tibori
quyidagilarga qaratiladi: – tasviriy yoki amaliy san’at to‘garaklariga
qiziqishi va qobiltiyati bor o‘quvchilar qabul qilinadi hamda har bir
guruhda ularning soni 8–10 tadan oshmasligi lozim. Aks holda ular bilan
189
olib boriladigan ishlarning sifati pasayib ketadi, har bir o‘quvchi bilan
individual shug‘ullanishga imkoniyat bo‘lmaydi. To‘garaklar tasviriy va
amaliy san’atning qaysi turi yoki janriga qarab yuzasidan bo‘lishligidan
qat’iy nazar, u nazariy va amaliy qismlardan tashkil topishi lozim. Tasviriy
san’atdan amaliy ishlar bevosita,
naturaga qarab rasm ishlash,
kompozitsiya, buyuk rassomlarning san’at asarlaridan nusxalar ko‘chirish
kabi yo‘nalishlarda amalga oshiriladi. Nusxa ko‘chirish mashqlari
jahonning buyuk rassomlari bilan bir qatorda o‘zbek milliy rassomlari
M.Nabiev, A.Abdullayev, O‘ Tansiqboyev, Z.Inog‘omov kabi mohir
san’atkorlarining asarlaridan nusxa olish mashg‘ulotlarida olib boriladi.
Amaliy san’atga doir (naqqoshlik, ganchkorlik, yog‘och o‘ymakorligi,
badiiy kulolchilik, misgarlik, kashtachilik v. b.) to‘garaklarda bolalar naqsh
namunalaridan kompozitsiyalar tuzish, mustaqil ijodiy kompozitsiyalar
ishlashdan tashqari tasviriy san’at to‘garaklarida
naturaga qarab rasm
ishlash bilan ham shug‘ullanadilar. Bunday darslarda o‘qituvchi
tasvirlashning nazariy asoslari hisoblangan kompozitsiya, shakllarning
konstruktiv qurilishi va nisbatlari, yorug‘-soya, perspektiva, rang va tus
munosabatlari kabi qonun-qoidalarga ham alohida e’tibor qaratadi.
Rangtasvir, haykaltaroshlik va grafika to‘garak mashg‘ulotlarida
kompozitsiyalar ishlashga katta vaqt ajratiladi. Chunki, o‘quvchilar
tasviriy san’atning barcha janrlari: maishiy, natyurmort, tarixiy, manzara,
batal, animal, portret va boshqalar bo‘yicha mustaqil kompozitsiya ishlash,
tayyor san’at asarlari namunalaridan ko‘chirish bilan shug‘ullanadilar.
Ular adabiy asarlarga illyustratsiyalar ishlash,
badiiy bezatish ishlariga
doir topshiriqlarni ham bajaradilar. Naturaga qarab rasm ishlash
mashg‘ulotlarida to‘garak a’zolarining yoshlari yoki guruhlarga qarab
tabiat in’om etgan mahsulotlar — gullar, meva va sabzavotlar, uy-ro‘zg‘or,
mehnat buyumlari, texnika, sport, amaliy san’atga doir predmetlar: sopol
va mis ko‘zalar, ganch va yog‘och o‘ymakorligi buyumlari, me’morchilik
obidalarining bo‘laklari, tinch va harakatdagi inson qomati va portretlari,
qush, hayvonlar rasmlari chizadilar. Bunday mashg‘ulotlarda, gipsli
geometrik
shakllar, milliy uslubda ishlangan rozetkalar, odam va
hayvonlarning gipsli shakllari, meva va sabzavotlarning tulumlari, qush va
kichik o‘lchovdagi hayvonlarning tulumlarini o‘quv mashg‘ulotlarida
chizdirish qo‘yilgan maqsadga erishish imkonini beradi. Har bir vazifalar
amaliy mashg‘ulotlarda sodda va murakkabligiga qarab davomli yoki
qisqa muddatlarda, mustaqil tarzda amalga oshiriladi. Kompozitsiya
mashg‘ulotlarini bolalar uchun qiziqarli bo‘lishligi uchun manzara va
maishiy
janrlaridan
tashqari,
tarixiy,
batal
janrlarda
mohir
rassomlarimizning «Muqanna ko‘zgoloni», «Manguberdining mo‘g‘illarga
qarshi kurashi», «Spitamen qo‘zg‘loni», «Jizzax qo‘zg‘oloni» kabi
mavzularda kompozitsiya ishlash uchun tavsiya etiladi.
Beriladigan
190
topshiriqlar mavzu va mazmun jihatda bolalarnint yoshi, qiziqishi,
tasvirlash malakalariga qaratigan xolda amalga oshiriladi. Shu bilan birga
animal janrdagi ona va bola hayvonlar haqidagi mavzular ham bolalarda
katta qiziqish hosil qiladi. Tasviriy va amaliy san’atdan nazariy bilimlar
to‘garaklarning turiga qarab oddiy yoki murakkab mazmun va hajmda
beriladi.
Tasviriy
san’atning
rangtasvir,
haykaltaroshlik,
grafika
to‘garaklarida mashg‘ulotlar yuksak jihatdan bezatilgan xuddi katta
rassomlarning ustaxonalaridek ustaxonalarda o‘tkazilishi kerak. Amaliy
san’tning u yoki bu turi bo‘yicha mashg‘ulotlarda
bolalar kompozitsiya
ishlar ekanlar avvalo uni bevosita amaliyot bilan bog‘lab amalga
oshiradilar. Shuningdek, bolalarni san’at asarlarining ilyustrativ
reproduksiyalari, elektron shakllari, rassom, haykaltaroshlar hakida
materiallarning o‘quv filmlari va usta rassomlarning turli mavzularda
ishlangan mahorat darslarini tashkil qilish yuqori samaralar beradi.
