Adabiyotlar ro‘yxati:
1. Mirziyoyev Sh. M. Tanqidiy tahlil, qat’iy intizom va shaxsiy
javobgarlik-har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. –
T.: O‘zbekiston, 2017.
2. Abdullayev N. U. “San’at tarixi”. Toshkent. O‘qituvchi, 1986.
3.O‘zbekiston milliy ensiklapediyasi (2000-2005).
TASVIRIY SAN’ATINING O‘QUVCHILAR TA’LIM-
TARBIYASIDAGI ROLI VA O‘RNI
Ibadullaeva Shaxnoza Ilxamovna
Buxoro davlat pedagogika institute, Musiqa va
tasviriy san’at kafedrasi katta o‘qituvchisi
Fayziyeva Xolida Zohid qizi
Buxoro davlat pedagogika instituti 2-bosqich
talabasi
Annotatsiya:
Maqolada tasviriy san’at darslarining o‘quvchilar ta’lim-tarbiyasidagi roli
va o‘rni, hamda yosh o‘quvchilarning olamni bilish jarayonidagi ta’siri haqida fikr yuritilgan.
Kalit s
o‘
zlar:
badiiy ta’lim, ijodiy qobiliyatlar, aql-idrok, ijodiy faoliyat, tasavvur.
Ma’lumki, tasviriy san’at inson zotini mehnatga, aql-idrokka,
tafakkur qilishga, ijod qilishga, go‘zallikka intilishga o‘rgatib, unda
chiroyli, go‘zal ma’naviy dunyosini yaratib keldi. Bugungi kunda tasviriy
san’at odamlar va uning jamiyati uchun yuksak aql-idrok, chuqur bilim va
tafakkur, go‘zal turmush va e’tiqod yaratishini hamma yaxshi biladi.
Shuningdek, kuzatishlar va ilmiy tadkiqotlar shuni ko‘rsatmoqdaki,
tasviriy san’at yoshlarga faqat ilm-tafakkur, go‘zal estetik ideallar
beribgina qolmay, odam zotini eng muhim jihatlarini, ya’ni kuzatish,
ko‘rish, idrok qilish va tafakkur-tasavvurlarini rivojlantiradigan bosh va
asosiy vosita ekanligi isbotlanmoqda.
O‘quvchilar tasviriy san’at mashg‘ulotlarida narsalarni ko‘radilar,
uni katta-kichikligini, shaklini, shaklidagi xunuk va chiroyli elementlarini
aniqlaydilar, narsa shaklini idrok etadilar, rang va tuslarini o‘rganadilar.
Narsa shaklini idrok etish bilan birga, uni tasvirini yaratish bo‘yicha tahlil
qilib, ong faoliyati asosida naturani tasvirga aylantirib, uni daftar yuziga
joylashtirish bo‘yicha hisob-kitob qilinadi. Shundan so‘ng natura tasviri
186
daftar yuzasiga tushiriladi. Bu mashg‘ulotlar davomida o‘quvchi naturani
kuzatadi va ko‘radi, uni ham ong faoliyatida tahlil kilinadi, rang tuslarini
buyumlar ichidan topib, uni qog‘ozga tushiradi. Lekin bu jarayon
shunchalik murakkabki, uni sog‘lom rivojlangan odam bolasigina
uddasidan chiqa oladi. Qarangki, bu jarayonda bolaning fikri chalg‘isa,
boshqa yoqqa ketsa, shakl chiqmaydi, rang topilmaydi. Shu boisdan ham
hamma bola rasm chiza olmaydi. Qadimgi Rim medik-psixolologlari
tomonidan chiqazilgan hukm ham bir tomonidan to‘g‘ridir. Chunki,
yuqoridagi faoliyatni faqat sog‘lom, ya’ni fiziologiya va psixologiya
jihatdan sog‘lom etilgan bolagina amalga oshira oladi. Tasviriy san’at
insonning ruhiy qiyofasini, uning o‘zgalar bilan o‘zaro munosabatlarini,
tasviriy holatning psixologik va emotsional mazmunini ham yoritadi.
Ba’zan mavjud bo‘lmagan, rassom tasavvurining mahsuli bo‘lgan
obrazlarni ham yuzaga keltiradi. Insoniyat tarixidagi turli davrlarni aks
ettiradi. Davrning faqat hissiy holatigina emas, balki uning g‘oyaviy
mohiyati, siyosiy, falsafiy, estetik va etik g‘oyalari ham Tasviriy san’atning
mazmuniga aylanadi. Tasviriy san’at obrazlarining ko‘rgazmaliligi
rassomga hayotning muayyan hodisasiga o‘z munosabatini yuksak
darajada ifodalashiga imkon beradi; shu tufayli hayotni bilishning faol
shakli sifatida jamiyatning ijtimoiy hayotida, ma’lum tizimning ommaviy
ongini qaror topishida muxim rol o‘ynaydi. Olamni bilishning shakllaridan
biri sifatida ijtimoiy ongni shakllantiradi hamda xalq orzuumidlarini
ifodalash shakli sifatida ham katta ahamiyat kasb etadi. Zamonaviy
sharoitda umumg‘oyaviy kurashlarning bir bo‘lagi sifatida namoyon
bo‘ladi. Tasviriy san’at mashg‘ulotlarida bolani ko‘rish a’zolari
takomillashib boradi. Chunki, har bir mashg‘ulotda narsalarni e’tibor bilan
kuzatishga va ularni idrok etishga o‘rgatib, bolani diqqat-e’tiborini bir
nuqtaga qaratish malakasi ham beriladi. Bu jarayon bolani ixtiyoriy
diqqatini barqaror bo‘lishini ham ta’minlaydi. Shuningdek, tasviriy san’at
mashg‘uloti o‘quvchilarni e’tiborli, zehn bilan faoliyat ko‘rsatishga
o‘rgatib, ularni barcha his-tuyg‘ularini jamlagan holda, o‘zida bo‘lgan
nazariy va amaliy bilimlarni ishga soladi. Butun vujudi, aql-idroki,
tasavvur-tafakkuri bilan faoliyat ko‘rsatishga olib keladi. Shu boisdan
nemis pedagog rassomi P.Shmitning, - «Tasviriy san’at mashg‘uloti aql
gimnastikasi» - degan xulosasi mutloq to‘g‘ridir. Bolalarga rasm chizishni
o‘rgatish boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari uchun juda zarur, chunki bu
bolalar uchun o‘zgacha mahoratlarni shakllanishiga birinchi qadam
bo‘ladi. Rasm chizish orqali bolalarga o‘qituvchilar xohlagan mavzularga
oid ko‘p narsalarni o‘rgatish mumkin. Demak boshlang‘ich sinflarda
o‘tildigan barcha fanlarni o‘rgatishda rasm chizish birinchi o‘rinda turadi.
Sababi o‘quvchilar uchun bu jarayon juda qiziqarli. O‘quvchilar o‘zlarining
ijodiy va badiiy tomonlarini o‘rganishni yaxshi ko‘radilar va bu shakllar
187
tuzilmalarni yaratish va ranglar orqali amalga oshirilishi mumkin. Birinchi
bolalarga qalam bilan qoralamalar yaratishni o‘rgatish zarur. Esda tutish
kerakki, rasm chizish - bu o‘quvchilar o‘zlarini va o‘rgangan narsalarini
ifoda etadigan qobiliyatdir. Tasviriy san’atda o‘quvchilarga nafaqat
nazariy jihatidan balki, amaliy jihatidan ko‘roq tabiat qo‘ynida
o‘tkazishlari, muzeylarga sayohat uyu rasm chizib, yangicha kompozitsiya
yaratish bu o‘quvchilarga ozuqa beradi. Iloji boricha har bir yangi
mavzuni, ko‘rgazmali qurollar, yangi mavzuni hayotiy misollar orqali
tushuntishi ham, bu past yaxshiroq tushunish imkoniyati va fanga
nisbatan qiziqishini yana ko‘proq oshiradi. Xullas, tasviriy san’at darslari
o‘quvchilarni har tomonlama rivojlanishi asosi bo‘lib qoladi, bunda uni
o‘rni va roli benihoyat kattadir.
|
