Adabiyotlar ro‘yxati
1. O.K.Apuxtin “Tasviriy san’at asoslari” T. “O‘qituvchi” 1967 y
2. R.Hasanov “Tasviriy san’at asoslari” T. O‘.O‘ulom nashriyoti. 2009 y
3. Istamovna, I. N., & Aysha, I. (2020). PSYCHOLOGY OF ART. International
Engineering Journal For Research & Development, 5, 3-3.
4. Istamovna I. N., Maxmudovna M. R. Landscape Genre in Russian Fine Art of
the XIX Century //Innovative Science in Modern Research. – 2023. – С. 218-222.
5. Ибатова, Нигора Истамовна, and Камолиддин Жаҳонгир ўғли Ҳакимов.
"XIX
АСР
АНГЛИЯ
ТАСВИРИЙ
САНЪАТИДА
МАНЗАРА
ЖАНРИ."
ZAMONAVIY TA
ʼ
LIM: MUAMMO VA YECHIMLARI 1 (2022): 101-105.
6. Ibatova N. DEVELOPMENT OF STUDENTS'ARTISTIC-PICTURE THINKING
IN THE PROCESS OF TEACHING THE SCIENCE OF PAINTING //Science and
innovation. – 2023. – Т. 2. – №. B2. – С. 163-167.
7. Ibatova, N. (2020). БУЮК РАССОМЛАР ИЖОДИДА ОНА СИЙМОСИ.
ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz), 1(1).
182
8. Istamovna I. N., Rakhimovich R. S. The article deals with the ways in which
modern innovative technology can be used, how students develop their creative
abilities and how they can develop a passion for fine arts.
TASVIRIY SAN’AT ASARLARINI O‘QUVCHILAR
TOMONIDAN OBRAZLI TAFAKKUR RIVOJLANTIRISH
VOSITASI
Xasanova Mehrangiz
Buxoro davlat pedagogika instituti, 2- bosqich
magistranti
Tasviriy san’at asarlarining yaqin kelajakda jahon san’atkorlari
tomonidan tan olinadigan, yuksak baholanadigan, ularni qoyil
qoldiradigan, katta mablag‘ sarflab, dunyoning yetakchi muzeylari sotib
oladigan darajada respublikamizda yaratilishi va yurtimizda dunyoga
mashhur rassom, haykaltaroshlarning yetishib chiqishi, xalqaro reytingga
ega bo‘lgan tasviriy san’at maktablarining yuzaga kelishida bir qator
omillar, asoslar muhim o‘rin tutadi. Shu o‘rinda yoshlarimizga tasviriy
san’at bilimlarini berish, har bir o‘quvchida tasviriy san’at asarlarini
to‘laqonli obrazli tafakkur qilish malaka va ko‘nikmalarini shakllantirish,
buning uchun zaruriy hamda eng sara didaktik ta’lim vositalari(o‘quv-
metodik materiallar)ni yaratishimiz va ularning amaliy tatbiqini
ta’minlashimiz o‘ta muhim.
O‘quv-metodik
adabiyotlarning
yaratilishi,
ularning
takomillashtirilishi va keng amaliyotga tatbiq etilishi bo‘yicha olib borgan
kuzatishlarimiz bu borada ham yechimini kechiktirib bo‘lmaydigan
muammolar borligini ko‘rsatdi.
Muammolar quyidagilardan iborat:
1. Yaqin yillarda respublikamiz mutaxassislari, tasviriy san’at
sohasidagi olim va metodistlar tomonidan uzoq va yaqin xorij
mamlakatlari tasviriy san’at bo‘yicha ta’lim mazmuni, yangi uslub, metod
va metodik adabiyotlari tahliliy o‘rganilmagan, ilmiy-metodik tarzda
muhokama qilinmagan va jahondagi yangiliklar mahalliy darsliklarimizda
o‘z ifodasini yetarli topmagan.
Taraqqiy etgan mamlakatlarning ilg‘or tajribasini o‘zimizda
(O‘zbekiston oliy ta’lim tizimida) joriy qilish maqsadida soha egasi
bo‘lmagan, oliy ta’lim tizimida bir kun ham ishlamagan ba’zi rahbarlar
topshirig‘i asosida 5-6 yil oldin ayrim fanlarda “qosh qo‘yaman, deb ko‘z
183
chiqardik”, natijada, oliy ta’limni kuchaytirishning o‘rniga ayrim fanlar
misolida susaytirdik.
Ta’lim revolyutsion emas, evolyutsion yo‘l bilan rivojlanadi,
shundagina xatolar kam bo‘lib, natija samarali bo‘ladi. Shu sababli ham
ilg‘or tajribalar, yangi yo‘nalishlarni shoshilinch ravishda joriy qilish emas,
balki ilmiy tahlil qilish, bizning shart-sharoitga to‘g‘ri keladigan, samara
beradigan, milliyligimizni qimmatli tomonlariga zarar yetkazmaydigan
xususiyatlarni olib, eng ilg‘or, original, zamonbop variant, model, uslubni
yaratish lozim. Bugungi kunda, yuqorida ta’kidlanganidek, xorijning ilg‘or
tajribasi tasviriy san’at sohasida yetarli o‘rganilmagan.
2. Tasviriy san’at fanini o‘qitish bo‘yicha keyingi o‘ttiz yil ichida bor-
yo‘g‘i 3ta nomzodlik dissertatsiyasi (R.Hasanov, S.Bulatov, A.Sulaymonov)
yoqlanganki, bu mazkur sohadagi ilmiy-tadqiqot ishlari o‘ta sust olib
borilganligidan dalolat beradi.
Badiiy
akademiyaning
rahbarlarining,
O‘zbekiston
xalq
rassomlarining
aksariyati
ilmiy
tadqiqot
ishlari
bilan
shug‘ullanmaganliklari sababli Badiiy akademiya, P.Bengkov nomidagi
tasviriy san’at maktabi respublikada ilmiy markaz vazifasini bajara olmadi.
Vaholanki, aynan yuqorida nomlari qayd etilgan muassasalar ham amaliy,
ham uslubiy, ham ilmiy jihatdan tasviriy san’atning O‘zbekistondagi,
qolaversa, Markaziy Osiyodagi ilmiy-amaliy markaziga aylanishi shart.
Aks holda, yetuk ijodkorlarni, vatanimizni, xalqimizni olamga tarannum
qiladigan yuksak iste’dod sohiblarini dunyoga kelmasidan yo‘qotamiz.
Natijada, ushbu sohada mamlakatlar ichida ham, mamlakatlaro ham
rivojlanmay qolaveradi. Bunday katta ijodiy salohiyatni ishlatmaslik, uni
vaqtida aniqlab, yuksak darajaga yetkazmaslik, insoniyatning ma’naviy
boyligiga munosib hissa qo‘shmaslik, yoshlar iqtidorining mahsuli bilan
dunyo ma’naviy boyligini ziyoda qilmaslik kelgusi avlodlar oldidagi
kechirilmas holatdir.
Bugungi kunda tasviriy san’at sohasidagi ijodkorlarning boshini
qovushtiradigan, o‘zaro fikr almashib, muammolarini hamjihatlikda
yechadigan, yecha olmaydigan masalalarni hukumat miqyosiga olib
chiqadigan yagona organ yoki uyushma (assotsiatsiya) mavjud emas.
Natijada, tasviriy san’at sohasida birorta xorijiy davlatlardagi ijodkorlar
bilan hamkorlik o‘rnatishning imkoni bo’lmayapti.
3. Respublikamizda tasviriy san’atni rivojlantirishga qaratilgan biror
maxsus qaror keyingi 30 yil ichida qabul qilinmadiki, buning oqibatida,
184
soha rivoji oqsamoqda, hatto umumiy o‘rta ta’lim maktab darsliklari ham
talab darajasida emas.
4. Umumiy o‘rta ta’lim maktablarda o‘qitiladigan barcha o‘quv
predmetlari, jumladan, tasviriy san’at mazmunini, ta’lim usullarini hamda
sohaning o‘quv-metodik adabiyotlari mazmun-mohiyatini belgilaydigan
Respublika ta’lim markazi (RTM) va uning qoshida faoliyat ko‘rsatadigan
ilmiy-metodik kengash ham bu borada biror jo‘yali ishni amalga oshirishga
shoshilayotgani yo‘q.
5. Har bir faoliyat kabi ta’limda ham natijaning muvaffaqiyatli va
samarali bo‘lishi, asosan, shu sohadagi kadr-mutaxassis malakasi, saviyasi,
bilim doirasi, didaktik qobiliyati va pedagogik iqtidoriga bog‘liqligi hech
birimizga sir emas. Zero, oliy ta’lim muassasalarida tashkil etiladigan
ijodiy imtihonlarda ma’lum sabablarga ko‘ra ushbu kasbga mutloq mos
emas abiturientlarni ham qabul qilishadi. Bir tomondan, tasviriy san’at
fanidan dars berayotgan bazaviy ma’lumotga ega bo‘lganlar respublikada
13,2%ni tashkil etsa, pedagogika institutlarining ushbu fakulg‘tetiga
kiruvchilar O‘zbekistondagi umumiy o‘rta ta’lim maktablar soniga
nisbatan 2,5% ni tashkil etsa, universitetlardagi qabul bilan qo‘shganda
5%dan ortmasa tasviriy san’at bo‘yicha maktabda ta’lim sifatini kim
belgilaydi? Yoshlikdan ushbu sohaga iqtidori mavjud, tasviriy san’atga
tug‘ma layoqatlilarni erta yoshligidan aniqlab, ulardagi layoqatni
qobiliyatga, so‘ngra iste’dodga kim aylantiradi? Afsuski, bu kabi
savollarga ijobiy javob berishning imkoni yo‘q.
6. So‘nggi 25 yil ichida O‘zbekistonda pedagogika fanida tasviriy
san’atga bag‘ishlangan 4tagina dissertatsiya (A.Turdaliev, O.Xudoyorov,
D.Sobirova, B.Qo‘chqorov) himoya qilinishi ham achinarli hol. Tasviriy
san’at sohasidagi ilmiy izlanishlarning bunday sustligi, passivligi,
tadqiqotlarga e’tibor ozligi tasviriy san’atni o‘qitish sohasidagi
“oqsoqlik”ning ilmiy-uslubiy “nochorlikka” aylanishi xavfini yuzaga
keltiradi.
7. Rossiyada Tasviriy san’at o‘quvchilarga, masalan, Rossiya
maktablarida 9 yil o‘qitilsa, O‘zbekiston umumiy o‘rta ta’lim maktablari bu
borada 7 yil bilan cheklanadi. Ushbu masalada nafaqat Rossiya, balki
boshqa chet davlatlarning ta’limini ham ilmiy-metodik tahlil qilish zarur.
8. Tasviriy san’at bo‘yicha o‘quvchilar orasida ijodiy tanlovlar yetarli
o‘tkazilmaydi. Toshkent shahrining ayrim maktablari o‘quvchilarining
darsda chizgan rasmlari ko‘rgazma maqsadida vestibyulda ota-onalar
uchun qo‘yiladi va bu katta tarbiyaviy ta’sir qiladi. Shu bilan birga tuman,
185
shaharda o’tkaziladigan tanlovlardagi rasmlar va boshqa ishlanmalar
barcha ta’lim muassasalarida namoyish qilinmaydi. Vaholanki, bularni ota-
onalar, aholiga namoyish qilish, targ‘ib etish lozim.
|
