Mavzu bo‘yicha savollar:
Energosistema deb nima aytiladi?
Rejim va sistemaning parametrlari nima?
Elektromexanik o‘tkinchi jarayonlarni elektromagnit o‘tkinchi jarayonidan farqi nimada?
Mavzu: № 10 Eng oddiy sistemalar haqida umumiy ma’lumotlar
Ushbu fanni o‘zlashtirish davomida elektr sistemalarni ish faoliyatini o‘zgarishi vaqtidagi jarayonlarni, ya’ni o‘tkinchi jarayonlarni o‘rgatiladi. Elektr tizimlari (sistemalari) deb shartli ravishda energosistemaning bir qismi tushunilib, unda elektr energiyasi ishlab chiqiladi (generatsiyalanadi) o‘zgartiriladi, uzatiladi va iste’mol qilinadi.
Elektr sistemani bir – biriga uzviy bog‘liq bo‘lgan ikki o‘zaro bog‘lik elementga ajratish mumkin.
Kuch elementlari – elektro energiyasi ishlab chiqaruvchi (masalan generatorlar) uzgartiruvchi (transformatorlar, to‘g‘rilagich, invertarlar), uzatuvchi va tarqatuvchi (havo liniya uzatish liniyalari, tarmoqlar) va yuklanishini iste’mol qiluvchi elementlar.
Boshqaruv elementlari – sistema holatini o‘zgartiruvchi va boshqaruvchi elementlar (masalan:Sinxron mashinalar uyg‘otishini rostlagichlar, chastotani rostlagichlari, rele, viklyuchatellar va x.k.).
Sistemaning barcha elementlari o‘zaro ishlab chiqarilayotgan, uzatilayotgan, tarqatilayotgan va taqsimlanayotgan yagona jarayon bilan bog‘liq bo‘lib elektr energiya ishlab chiqarish jarayonida sistema holati o‘zgarishi o‘zaro uzviy bog‘liq bo‘ladi.
Elektr sistemalar ishlarnini o‘rganish davomida nafaqat avvalgi bo‘limda aytilgan sistemaning asosiy funksiyasi hisoblangan elektrik jarayonlarni hisobga olish kerak, balki, ularga bog‘liq bo‘lgan sistema elementlarilaridagi mexanik jarayonlarni ham o‘rganish talab etiladi. Bu jarayonlar birlamchi dvigatellar (turbinalar) da va ularni avtomatik boshqaruv tizimlarida, elektr energiya mexanik energiyaga aylanadigan tarqatish tarmoqlarda ulangan yuklanish dvigatellaridagi mexanik jarayonlardir.
Bu elektr tizimlaridagi elektromexanik o‘tkinchi jarayonlardir. Sistemada sodir bo‘ladigan jarayonlar uning elementlarida sodir bo‘ladigan jarayonlardan farqli ravishda farq qilishi mumkin.
Sistemada sodir bo‘ladigan va xohlagan vaqt davomida yoki biror bir vaqt oralig‘idagi holatini belgilaydigan jarayonlar yig‘indisi sistema rejimi deyiladi.
Rejim–bu sistemaning holati bo‘lib, sistema elementlarini ulanish sxemalariga bog‘liq va juda ko‘p turli jarayonlar bilan aniqlanadi.
Rejim sistema ishlash sharoitini miqdoran aniqlovchi ko‘rsatkichlar bilan xarakterlanadi. Bu ko‘rsatkichlar rejimning parametrlari deyiladi.
Rejimning parametrlariga quvvat, kuchlanish, tokning kattaliklari, e.yu.k vektorlarini burchak o‘zgarishlari kuchlanish, tok, chastota, vektor burchak va h.k o‘zgarishlari kiradi.
Rejim parametrlari o‘zaro nisbatan bog‘liq bo‘lib ularga sistema parametrlari kiradi.
Sistema parametrlari – bu ko‘rsatkichlar, sistema elementlarini fizikaviy xususiyatini miqdoran aniqlab, ularni ulanish sxemalarini va hisobiy xarakterga ega bo‘lgan o‘zgartirishlarni aniqlaydi. Sistema parametrlariga to‘la qarshilik kattaligi, aktiv va reaktiv qarshilik, elementlarni o‘tkazuvchanligi, transformatsiya koeffitsienti, doimiylik vaqtida kuchlanganlik koeffitsienti va x.k. kiradi
Masalan qarshilik R dagi tok.
bu erda I i U – rejimning parametri
R – sistemaning parametri
Bir qator sistema parametrlarini ularni rejimlariga bog‘liq bo‘lishi mumkin. Bunday sistemalar chiziqsiz bo‘ladi. Bunday chiziqsiz sistemalar uning rejimlarni parametrlarini orasidagi farq bilan xarakterlanadi.
Masalan: Quvvat – kuchlanishning kvadrati va sinusoidal uzatilayotgan quvvatni oxirgi nuqtalaridan kuchlanishlar vektor farqi bilan bog‘langan.
;
bu erda - sistema parametri
- rejim parametri
Elektr sistemaning rejimi barqaror bo‘lishi yoki o‘tkinchi (barqaror bo‘lmagan) bo‘lishi mumkin. Barqaror xolatda ya’ni elektr sistemalarni rejim parametrlari doimiy bo‘lmaydi ular uzluksiz o‘zgarib turadi. Bu o‘zgarishlar o‘rtacha qiymatga nisbatan shunday kam o‘zgaradiki,bu rejimni barqaror rejim deb qarasa bo‘ladi.
Elektr sistema rejimlarini quyidagi asosiy turlari mavjud.
Normal barqarorlashgan – rejimlar bu rejimda elektr sistema loyihalashtiriladi va shu bilan asosiy texnik – iqtisodiy xarakteristikalari aniqlanadi;
Normal o‘tkinchi rejim. Bu davrda sistema bir ishchi holatdan ikkinchi bir ishchi xolatga o‘tadi;
Avariyali barqarorlishgan va o‘tkinchi rejim bu rejimda sistemaning avariyadan keyingi ishga yaroqlilik holati, avariyani bartaraf bilan bog‘liq bo‘lgan texnik xarakteristikalar aniqlanadi.
Avariyadan keyingi barqaror rejimda umumiy xolatda sistema normal sxemasini o‘zarishiga olib keladigan holatlar ko‘riladi. Masalan: Biror bir yoki bir necha sistema elementlarini o‘chishi bilan bog‘liq holat.
Avariyadan keyingi xolatda sistema avariyadan oldingi holatga qaraganda ancha past bo‘lgan texnik iqtisodiy ko‘rsatkichlar bilan ishlashi mumkin.
|
