64
turlicha tezlikka ega bo`lgani uchun hosil bo`layotgan rentgen nurlarning to’lqin
uzunligi ham turlicha bo’ladi va u tutash spektorga egadir. Shu sababli ularga oq
rentgen nurlari deyiladi. Kuchlanish katta bo’lganda
esa xarakteristik rentgen
nurlari chiqa boshlaydi va u chiziqli spektorni beradi. Elektronlar anodda
tormozlanganda energiyaning faqat bir qismi rentgen nuri hosil qiladi.Qolgan
qismi esa anodni qizdirishga sarf bo’ladi. U
1
U
2
U
3
tutash spektor.
min – bu
elektron energiyasi foton energiyasiga teng bo’lganda hosil bo’ladi.
min
max
hc
h
eU
eU
hc
min
(5.4)
Qisqa to’lqin uzunlikka ega rentgent nurlari uzun to’lqin
uzunlikli rentgen
nurlariga qaraganda modda ichiga kuchli kirish xususiyatiga ega bo’lgani uchun
ularga qattiq rentgen nurlar, uzun to’lqin uzunlikli rentgen nurlarga esa
yumshoqrentgen deyiladi. Rentgen nurlar oqimi
Z
U
I
k
Ф
2
(5.5)
Xarakteristik rentgen nurlar spektori chiziqlidir. Katta tezlikka ega
elektronlar atomining ichki elektron qobiqlariga kiradi
va undan elektron urib
chiqaradi. Bo’sh o’rinlarga yuqori energetik holatlardan elektron o’tadi va rentgen
fotoni chiqadi.
Optik spektrlardan farqli holda rentgen spektrlari turli atomlarda o’xshash
bo’ladi. Buning sababi turli atomlarning ichki qatlamlari o’xshash bo’lib, faqat
energetik
jihatdan farq qiladi, ya’ni yadroning ta’siri tartib nomeri ortishi bilan
ortib boradi. Bu esa xarakteristik rentgen nurlar spektrining
yadro zaryadi ortishi
bilan katta chastota tomonga siljishiga olib keladi. Buni Mozli qonuni bilan
ifodalash mumkin.
