O’zbekiston respublikasi oliy ta’lim,fan va innovatsiyalar vazirligi urganch davlat universiteti iqtisodiyot fakulteti mehmonxona xizmatini tashkil etish va boshqarish yo‘nalishi talabasi samandarova shoiraning xalqaro turizm

Download 370.08 Kb.
bet	5/7
Sana	24.02.2024
Hajmi	370.08 Kb.
	#162014

Bog'liq
O’zbekiston respublikasi oliy ta’lim,fan va innovatsiyalar vazir
7-maruza, Asal, 2021 Itimoiy ish 16 aIshchi Dastur — копия 10 — копия, 17-Amaliy mashgulot, 6-ma\'ruza. Furyе qatоrining yaqinlashishi, Antarktda, Magnitomexanik hodisalar, 1.8, Abdulahad Muhammadjonov. Qadimgi Buxoro (2001), yillik hisobot rasmsiz, Oqsillar, Stajirovka rejasi 2-илова, file (2), Ekinlarni sug\'orish asoslari (Z.Artukmetov), Sanoq sistemalar

2.2. Ekologik turizmning turlari Ilmiy ekoturizm va tabiat tarixi ekoturizmi. O‘tgan asrning 80-yillarida ekoturizmni rivojlantirishni birinchilardan bo‘lib boshlagan AQSH, Kanada va Yevropa davlatlari bo‘ldi. Bu davlatlar hali ekoturizmning ilmiy nazariyasi, tamoyillari, amaliyoti va turlari to‘liq yaratilmaganligidan ekoturizmni o‘z davlatlarida amalga oshirilgan ilmiy tadqiqotlar natijalari bo‘yicha nomladilar20; • Yumshoq turizm – Germaniyada; • Yumshoq turizm – Angliyada; • Tog‘ turizmi – Fransiyada; • Tabiat turizmi – Rossiyada, AQSHda; • Yashil turizm, Sarguzasht turizmi – Italiyada; • Qishloq turizmi-Yevropa davlatlarida; • Ekologik turizm yoki ekoturizm – XX asr boshlaridan AQSH, Kanada va Yevropa davlatlarida, Avstraliya, Malayziya, Yaponiya va boshqa mamlakatlarda. Keltirilgan ma’lumotlardan ko‘rinadiki, 1992-yildagi Riode-Janeyro konferensiyasida e’lon qilingan “Xalqaro ekoturizm yili”dan keyin turizm rivojlangan davlatlar ekoturizmni nomlash haqida yagona fikrga kelishgan. Shunday qilib, asrimizning boshlanishidan jahondagi ko‘pchilik davlatlar tabiat bilan bog‘liq turizmni ekologik turizm yoki ekoturizm deb nomlashga o‘tishdi. Ekoturizmning turlari haqida so‘z yuritilganda ilmiy adabiyotlardagi tasniflarni yaxshilab o‘rganib olishimiz lozim bo‘ladi. Hozirda ekoturizmni quyidagi 4 yo‘nalishdagi turlarga bo‘lishadi: 1. Ilmiy ekoturizm. 2. Tabiat tarixi ekoturizmi. 3. Tabiat qo‘riqxonalari va rezervatsiyalari ekoturizmi. 4. Sarguzasht ekoturizmi. Ilmiy ekoturizm asosan tabiat qo‘riqxonalarida, milliy parklarda, biosfera qo‘riqxonalarida, tabiat buyurtmaxonalarida amalga oshiriladi. O‘zbekistonda ham shunday. Bizning tabiat qo‘riqxonalarimizda ommaviy ekoturizmda foydalanishga hozirgacha ruxsat berilganicha yo‘q. Faqat ilmiy maqsadlarda foydalanish mumkin. Milliy bog‘larimizdan ommaviy ekoturizmda va rekreatsiyada foydalanish mumkin va foydalanilmoqda. Hozirda Zomin milliy bog‘i va Chotqol-Ugom milliy bog‘idan ekoturistik maqsadlarda foydalanmoqdamiz. Ilmiy ekoturizmda turistlar yoki ilmiy xodimlar tabiat qo‘riqxonalarida, milliy parklarda va alohida muhofazadagi hududlarda tabiatdagi jarayonlarni, hayvonot va o‘simliklar olamini kuzatadilar, ilmiy tajribalar qo‘yadilar va hokazolar. Tabiat tarixi ekoturizmi ham deyarli tabiat qo‘riqxonalariga va milliy parklarda amalga oshiriladi. Faqat ilmiy kuzatishlarni, tabiat komponentlarining tarixi, kelib chiqishi, hayvon va o‘simliklar olamining tarixi, alohida turlarning areali, o‘zgarishi bo‘yicha olib boriladi. Bunday kuzatishlarda maxsus ilmiyekspeditsiya marshrutlari tashkil qilinadi. Ekoturizmning bu turi Germaniyada juda ham ommaviylashgan. Shuning uchun ham bunday ekoturlarni ekoturizmni rivojlantirishdagi nemis modeli deb ham atashadi. Tabiat qo‘riqxonalariga va rezervatsiyalari ekoturizmi. Sarguzasht ekoturizmi. Jahonda ko‘plab ekoturistlar milliy parklarga, tabiat qo‘riqxonalariga va alohida muhofaza qilinadigan hududlarga sayohat qilishadi. Ular bu joylardagi o‘ziga xos bo‘lgan tabiiy jarayonlarni, noyob biologik resurslarni kuzatadilar, tomosha qiladilar. Masalan, Lotin Amerikasiga kelayotgan turistlarning 60% i milliy parklar, qo‘riqxonalar va rezervatsiyalarga kelishadi. Bu ekoturistik tur Avstraliyada juda ommaviylashganligi sababli ekoturizmni rivojlantirishdagi Avstraliya modeli deb ham atashadi. Ekoturizmning bu turi tabiatda dam olish va harakatlanishda barcha faol sarguzasht turlarni o‘z tarkibiga oladi. Bu turlar quyidagilar hisoblanadi: alpinizm, qoyatoshlar ekoturizmi, muzlarda yurish va chiqish, spelioturizm, tog‘ va piyoda harakatlanish ekoturizmi, suv ekoturizmi, chang‘i va tog‘ chang‘i ekoturizmi, dayving. Bu turizm turlari yaqin vaqtlardan boshlab ommaviylasha boshladi va turizmda ekstremal turizm turlari deb ham atala boshlandi. Turizmning turlarini tasniflashda qandaydir elementlar va mayda detallarga e’tibor berishning hech zarurati yo‘q. Masalan, alpinizmni, spelioturizmni va tog‘ chang‘i turizmlarini sport turizmining turlariga kiritmasdan alpinizm turizmi, spelioturizm, tog‘ chang‘i turizmi deb turizmdagi alohida-alohida yo‘nalishdagi turlar kabi belgilash mumkin. Masalan, ekoturizmning turlariga kiritilgan dayvingni (hech qanday yordamchi asbob-uskunasiz suvga sho‘ng‘ish) hozirda alohida dayving turizmi deyishmoqda. Shu o‘rinda qayd qilish lozimki, turizmdagi ko‘pchilik mutaxassislar alpinizm, qoyatoshlarga chiqish, spelioturizm, chang‘i va tog‘ chang‘i turizmini sport turizmining turlariga kiritishadi22. AQSHda bu turlarning barchasini tabiatga mo‘ljallangan turizm turlari deb tasniflashadi. Ekoturizmning turlari haqidagi fikr-mulohazalar turizm rivojlangan davlatlarda har xil hisoblanadi. AQSH va Kanadada ekoturizmning turlarini unchalik maydalashtirmaydi va aksincha ekoturizmning ta’rifi bo‘yicha tabiatga qilingan barcha sayohatlarni ekoturizm talablarida amalga oshiradi. Shuning uchun ham bu davlatlar ichki va tashqi ekoturizmni rivojlantirish bo‘yicha lider davlatlardir. Turizm sohasida A.Yu.Aleksandrova ekoturizmning ikki turini tan oladi va boshqa olimlar tavsiflagan ekoturizm turlarini ekoturizmning turmarshrutlar bo‘yicha mavzuli turlari deb hisoblaydi24. Bizningcha, bu juda to‘g‘ri xulosa hisoblanadi. Yuqorida keltirganimizdek, A.Yu.Aleksandrova ekoturizmning barcha turlarini jamlab asosan ikki asosiy turga guruhlaydi: 1. Kam o‘zgartirilgan yoki buzilmagan, yovvoyi sharoitdagi va alohida muhofaza qilinadigan tabiiy hududlar chegarasidagi ekoturizm. 2. Madaniy landshaftlar yoki madaniylashtirilgan kengliklar va alohida muhofaza qilinadigan tabiiy hududlar chegarasidan tashqaridagi ekoturizm. Ekoturizmning turlarini tasniflash hozirgacha davom etmoqda. Ilmiy adabiyotlarni tahlil qilib shunday xulosaga kelish mumkinki, ekoturizm tabiat bilan bog‘liq turistik faoliyat bo‘lganligi uchun uning turlarini turistik maqsadlar bo‘yicha, ekoturistik harakatlar bo‘yicha ham alohida-alohida turlarga ajratish mumkin. Masalan: • yovvoyi yoki madaniylashgan tabiatni ekologik o‘quv maqsadlarida kuzatish va o‘rganish ekoturlari; • tabiat bag‘rida hissiy estetik maqsadlarda dam olish ekoturlari; • tabiiy omillardan foydalanib sog‘lomlashtirish ekoturlari; • sarguzasht va sport maqsadlaridagi ekoturlar. Ekoturistik qiziqish obyektlari bo‘yicha ham ekoturizmni turlarga bo‘lish mumkin. Bu holatlarda turistik obyektning nomi ekoturistik maqsadni anglatadi. Masalan: • botanik, zoologik, tabiiy geografik, geologik va shunga o‘xshash yo‘nalishlardagi ekoturlar; • ekologik-etnografik va ekologik-madaniy ekoturlar; • agro-ekologik ekoturlar. Ekoturizm kuchli rivojlangan Yevropa davlatlarida ko‘p hollarda qishloq turizmini agroturizm deb ham nomlashadi. Qishloq turizmi kuchli rivojlangan Fransiya, Germaniya, Italiya, Angliya va Avstriyada agroturizmni qishloq turizmi bilan birga qo‘shib rivojlantiradi. Ba’zida agroturizmni ekoturizmga qo‘shishadi. Har holda bunday tasniflash ularning ixtiyoridagi masala. Bizningcha, agroturizm bilan qishloq turizmi turizm sohasidagi alohida-alohida yo‘nalishdagi turlar hisoblanadi. Bu haqda alohida mavzuda to‘xtalamiz. Xulosa qilganimizda, ekoturizmning turlarini tasniflashda biz o‘zimizga qulay bo‘lgan tasniflarni ishlab chiqishimiz lozim yoki xorijiy davlatlaridagidek maydalashmasdan, tabiat bag‘riga har qanday maqsadlardagi turistik faoliyatni ekoturizm deb belgilashimiz to‘g‘ri bo‘ladi. Shuning uchun ham aholi o‘rtasida ekoturizmning maqsadi va vazifalarini tushuntirish, targ‘ib qilish ishlarini jadal ravishda boshlashimiz lozim. Ishlab chiqarishda g‘oya va nazariyalarning shakllanishida ishlatiladigan prinsip so‘zi asos, talab, negiz ma’nolarini anglatgani uchun davlat tilida tamoyil deb tarjima qilingan. Ekoturizmning tamoyillari ham ekoturizm yo‘nalishining rivojlanishidagi tartibme’yorlarga asoslanishi lozim. Ya’ni ekoturizmning tamoyillari ekoturizmning mohiyatini, mazmunini, maqsadi va vazifalarini o‘zida aks ettirishi kerak. Ekoturizmning tamoyillarini “Xalqaro ekoturizm tashkiloti” ishlab chiqqan. Bu tamoyillar jahondagi barcha davlatlarning rahbarlariga tarqatilgan bo‘lib, har bir davlatlar ekoturizmni tashkil qilganda ushbu tamoyillarga amal qilish talab qilinadi: 1. Ekoturizm tabiatga qaratilgan va tabiiy resurslardan foydalanishga asoslangan bo‘lishi. 2. Ekoturizm ekologik barqaror rivojlanishga va yashash muhitimizga keltirilayotgan ziyonlarni minimallashtirishga asoslangan bo‘lishi. 3. Ekoturizm ekologik ta’lim va ma’rifatga yo‘naltirilgan bo‘lib, tabiat bilan teng hamkorlikka asoslangan bo‘lishi. 4. Ekoturizm mahalliy ijtimoiy madaniyatni saqlashga va yordam berishga asoslangan bo‘lishi. 5. Ekoturizm faoliyat ko‘rsatgan hududlarning barqaror rivojlanishini va iqtisodiy samaradorligini ta’minlashiga asoslangan bo‘lishi kerak. Ekoturizmning tamoyillarini o‘rganganimizda albatta turizmning bu muhim sohasini rivojlantirish oson kechmasligini anglaymiz. Bu tamoyillar asosida ekoturizmni rivojlantirishda albatta davlatning ekologik boshqaruviga murojaat qilinadi. Chunki, ekoturizmni yuqorida qayd qilingan tamoyillar asosida rivojlantirish faqat davlat tashkilotlarining quvvatlashi bilangina amalga oshishi mumkin. Keyinchalik turizm mutaxassislari va olimlari tomonidan ekoturizmning tamoyillari kengaytirildi va mukammallashtirildi 25: 1. Tabiati yaxshi saqlangan joylarga sayohat. 2. Tabiat resurslaridan barqaror foydalanish, tabiiy, ijtimoiy va madaniy biologik xilma-xillikni saqlash. 3. Ekoturda belgilangan tartib-intizomga qat’iy rioya qilish. 5. Ekoturlarni tabiat qonunlari asosida mukammal ishlab chiqish. 6. Ekoturizmni hududlarning iqtisodiy rivojlantirish rejalari bilan birlashtirish. 7. Mahalliy aholini ekoturizm rivojlanishida qatnashtirish va bu yo‘nalishda ularning iqtisodiy manfaatdorligini ta’minlash. 8. Ekoturizm sohasi mutaxassislarini tayyorlash va qayta tayyorlash. Ekoturizm bo‘yicha mutaxassislar taklif qilgan tamoyillar qatorida T.K.Sergeyevaning taklif qilgan tamoyillari ham diqqatga sazovor26: 1. Rekreatsiyali tabiiy hududlarning biologik xilma-xilligini saqlash. 2. Ekoturizm sohasiga tortilgan (qo‘shilgan) hududlarning iqtisodiy barqaror rivojlanishini oshirish. 3. Ekoturistik faoliyatda qatnashuvchilarning ekoturistik madaniyatini oshirish. 4. Rekreatsiyali hududlarning etnografik statusini (maqomini) saqlash. “Xalqaro ekoturizm tashkiloti” o‘z navbatida ekoturist uchun qoida ham ishlab chiqdi O‘zbekistonda ekoturizmni rivojlantirish Konsepsiyasining tarkibiy qismlari. Konsepsiyaning tarkibi 2 qismdan iborat: muqaddima, 1-qism – «O‘zbekistonda ekoturizmni rivojlantirish konsepsiyasi»; ikkinchi qism – «O‘zbekistonda ekoturizmning rivojlanishi va uning yaqin kelajakdagi istiqbollari» deb bosh mavzulari belgilangan. Birinchi qism quyidagi bo‘limlardan tashkil topgan: • masalaning dolzarbligi va uni amalga oshirishning umumiy qoidalari; • ekoturizmning tashkiliy huquqiy masalalari; • ekoturistik fan, ta’lim, tarbiya va targ‘ibot; • ekoturizmning ijtimoiy-iqtisodiy masalalari. Konsepsiyaning «muqaddima»sida ekoturizmning dunyoda shakllanishi va ekoturizmni mamlakatimizda rivojlantirishning imkoniyatlari, bu imkoniyatlar va ekoturizmning kuchli salohiyatlaridan foydalanishdagi muammolar keltirilgan. Ushbu konsepsiyada Vatanimizda ekoturizmni bosqichma-bosqich rivojlantirish uchun zarur bo‘lgan ekoturizmning salohiyati, maqsadi, masalaning dolzarbligi va uni amalga oshirishning umumiy qoidalari; ekoturizmning tashkiliy huquqiy masalalari; ekoturistik fan, ta’lim, tarbiya va targ‘ibot; ekoturizmning ijtimoiyiqtisodiy masalalari mukammal yoritilgan. Ushbu o‘quv qo‘llanmaning mavzularida yuqorida qayd qilingan masalalar, ekoturizmni rivojlantirishdagi muammolar, ekoturizmning maqsadi va vazifalari, mamlakatimizning ekoturistik salohiyatlari, ekoturistik obyektlar va ekoturistik resurslar haqidagi ma’lumotlar manbalar bo‘yicha batafsil yozilgan. Ikkinchi qismda quyidagi bo‘limlar yozilgan: • O‘zbekistonda ekoturizmning rivojlanishi va uning yaqin kelajakdagi istiqbollari; • ekoturizmning O‘zbekistondagi salohiyati va uning yaqin kelajakdagi istiqbollari. Ikkinchi qismning bo‘limlarida ekoturizmning xalqaro bozordagi o‘rni, uning rivojlanish tendensiyalari, ekoturizmning mohiyati, mazmuni va ekoturizmga xalqaro tashkilotlarning bergan ta’riflari, tavsiflari, xalqaro ekoturizm bozorida ekoturizmdan katta daromadlar olayotgan davlatlar, ekoturizmning maqsadlari bo‘yicha tarmoqlanishi, ekoturizmning O‘zbekistondagi salohiyati va uning yaqin kelajakdagi istiqbollari haqida ma’lumotlar, axborotlar keltirilgan. Shuningdek, konsepsiyada O‘zbekistonning alohida muhofazadagi tabiat hududlari, milliy parklar, tabiat qo‘riqxonalari, tabiat buyurtmaxonalari va tabiiy yodgorliklarning ro‘yxati, maydoni, vazifasi va tashkil qilingan yillari joy olgan. Konsepsiyaning so‘nggi bo‘limida ekoturizmni rivojlantirish uchun O‘zbekistonda olib borilayotgan keng qamrovli ishlar, milliy park va tabiat qo‘riqxonalari sonini ko‘paytirish, ekoturizmning tegishli infratuzilmalarini yaratish, ekoturizmni rivojlantirishda xalqaro ekoturizm bozori talablariga javob beradigan xizmatlarni tayyorlash, ekoturizmning zamonaviy moddiy texnika va texnologiyalari zaxiralarini yaratish uchun amalga oshiriladigan loyihaviy yo‘nalishlar belgilangan. Mavzu oxirida «O‘zbekistonda ekoturizmni rivojlantirish Konsepsiyasi»ning xotimasidagi so‘nggi bandni keltiramiz: «Sizning diqqatingizga havola etilgan «O‘zbekistonda ekoturizmni rivojlantirish Konsepsiyasi»da ko‘rsatilgan omillar va chora-tadbirlar o‘z vaqtida to‘lato‘kis amalga oshirilsa, ishonamizki, hech shubhasiz yaqin kelajakda O‘zbekiston ham dunyoda ekoturizm taraqqiy etgan mamlakatlar qatorida munosib o‘rinni egallaydi. Bu ishda kech qolmaslik, hamda sustkashlikka yo‘l qo‘ymaslik o‘ta muhim masaladir. XULOSA Xalqaro ekoturizm assotsiatsiyasi (TIES) maʼlumotlariga koʻra, ekoturizmni “atrof-muhitni muhofaza qiluvchi va mahalliy aholi farovonligini yaxshilaydigan tabiiy hududlarga masʼuliyatli sayohat” deb taʼriflash mumkin. Shunday qilib,  Download 370.08 Kb.

Download 370.08 Kb.