• = CH – C  C – CH = CH 2
  • 2CH  CH + NH 3
  • CH 2 = CH – CH = CH 2 + H 2
  • 2СН 3 –СН 2 ОН  2СН 3 – СНО + 2Н 2
  • СН  СН + Н 2 О  СН 3 – СН = О
  • СНСН + 2СН 2 О  НО–СН 2 –СС–СН 2 –ОН
  • НО–СН 2 –СН 2 –СН 2 –СН 2 –ОН  СН 2 =СН–СН=СН 2 + 2Н 2 О
  • CH3 – C – C  CH + H 2 OH
  • CH2 = C – CH = CH 2 + H 2 O
    		•

    O’zbekiston respublikasi oliy




    Download 322,07 Kb.
    bet6/9
    Sana13.02.2024
    Hajmi322,07 Kb.
    #156019
    TuriReferat
    1   2   3   4   5   6   7   8   9
    O’zaro birikish. Atsetilenni bir valentli mis tuzlari bo’lgan eritma (Pyulend katalizatori) d
    o’tkazilsa, uning ikki yoki uch molekulasi o’zaro birikib vinil yoki divinilatsetilenni hosil qiladi:

    CH  CH + CH  CH


    CH2Cl2 600C

    CH  C – CH = CH2


    1. CH  CH

    CH2Cl2 800C
    CH2

    = CH – C  C – CH = CH2


    Agar atsetilen yuqori haroratda katalizatorlar ustidan o’tkazilsa, unda benzol hosil bo’ladi:


    > 3000C 3 CH CH


    Atsetilen nikel yoki kobalt karbonillari ishtirokida o’zaro birikib, siklooktatetrayenni hosil qiladi:





    1. CH CH Ni3(CO)8

    Izomerlanishi: rus olimi A.E. Favorskiy metil atsetilenni allenga izomerlanishi va bu jarayonning muvozanatda bo’lishini aniqlagan:
    CH3 – C CH CH2 = C = CH

    qori

    din

    Atsetilenning ammiak bilan o’zaro yopiq zanjir hosil qilib birikishi. Atsetilen ammiak bilan yu haroratda va maxsus katalizatorlar ishtirokida o’zaro birikib geterotsiklik birikmalar –pirrol, piri asoslari va boshqalarni hosil qiladi:


    2CH  CH + NH3


    + H2




    H CH3


    6CH  CH + 2NH3 + + H2 CH3

    tli
    Katalizatorlar tabiati hamda reaksiya sharoitiga qarab bunda asosiy mahsulot sifatida azo getreotsiklik birikmalar yoki atsetonitril hosil bo’lishi mumkin:


    CH  CH + NH3 [CH2 = CH – NH2]



    CH3 – CH = NH H2C – CH2 N
    H
    CH3 – C  N + H2


    lar dli
    Oksidlanishi. Asetilen uglevodorodlar etilen qatori uglevodorodlar kabi oson oksidlanadi. U kuchli oksidlovchilar ta`sirida oksidlanganida zanjir uchlamchi bog` bor joydan uziladi va kisloro organik birikmalar hosil bo`ladi.

    3HC CH  8KMnO4


    СOOK
    3

    2


    СOOK
     8MnO2  2KOH  2H2O


    2HC CH  5O2
    t0  4CO
    H2O


    lik

    Asetilen kislorodda yorug’ alanga berib yonadi. Shuning uchun ilgarilari asetilendan yorug’ manbai sifatida foydalanilgan.


    agi lib,

    ing

    ulot
    Ayrim vakillari va ularning ishlatilishi. Atsetilenning sanoatda olinishi va ular asosid sintezlarni yuqorida ko’rib chiqdik. Atsetilen sanoatning ko’p ming tonnalik mahsuloti bo’ hozirgi kunda sobiq ittifoqda bo’yicha yiliga 230 ming tonna atsetilen ishlab chiqarilmoqda. Un hosilalari orasida vinilatsetilen, atsetilen spirtlari va boshqalarning ahamiyati g’oyat katta.



    rib alar

    n’iy
    Vinilatsetilen +50C da qaynaydigan gaz. Atsetilenni metandan olishda qo’shimcha mahs sifatida hosil bo’ladi. Uni atsetilendan ham olish mumkin. Vinilatsetilenga vodorod xlorid birikti sanoatda xloropren (2-xlorbutadiyen-1,3) olinadi. Xloropren yonmaydigan kauchuk va rezin olishda xom ashyo sifatida ishlatiladi. Atsetilendan foydalanib yuqori molekulali birikmalar, su monomerlar va boshqalar olinadi.

    ari

    va
    Diyen uglevodorodlarining tuzilishida qo’shbog’ ishtirok etadi. Ularning umumiy formulal CnH2n-2 bilan ifodalanib, n3 sharti qoniqtirilishi shart.


    Qo’shbog’larning o’zaro joylashuviga qarab diyen uglevodorodlari 3 guruhga bo’linadilar quyidagicha nomalandilar:

    1. Qo’shbog’lari ketma-ket keladigan (qo’shbog’lari yig’ilgan) diyenlar: CH2 = C = CH2 allen, propadiyen

    CH3 – CH = C = CH2 metilallen, 1,2-butadiyen

    1. Tutash qo’shbog’li diyenlar:

    CH2 = CH – CH = CH2 divinil, 1,3-butadiyen
    CH2 = C(CH3) – CH = CH2 izopren, 2-metilbutadiyen-1,3

    1. Ajratilgan qo’shbog’li diyenlar:

    CH2 = CH– CH2 – CH2 – CH = CH2 diallil, 1,5-geksadiyen

    tik g’li
    Diyen uglevodorodlari orasida tutash qo’shbog’li diyenlarning ahamiyati katta. Ular sinte kauchuk va boshqa qimmatli birikmalar olishda ishlatiladi. Quyida biz tutash qo’shbo diyenlarning olinish usullari, xossalari va ishlatilishi bilan tanishib chiqamiz.

    tik

    ab

    hli
    Olinish usullari. 1,3 – Butadien, ya`ni divinil CH2 = CH – CH = CH2 Divinil sanoatda sinte kauchuk olish uchun muhim hom ash bo`lganligi sababli, uning turli xil olinish usullari ishl chiqilgan. Neft mahsulotlari va toshkumir piroliz qilinganda ham oz miqdorda divinil hosil bo`ladi.


    1,3-Alkadiyenlar sanoatda quyidagi usullar bilan olinadi. To’yingan uglevodorodlarni bosqic degidrogenlash:

    CH3 – CH2 – CH2 – CH3


    CH2 = CH – CH2 – CH3


    Cr2O3 6000C
    Cr2O3 6000C
    CH2 = CH – CH2 – CH3 + H2


    CH2 = CH – CH = CH2 + H2



    bu

    an
    Sanoat miqiyosida divinil olish usulini S.V. Lebedev (1927-1931 y) ishlab chiqqan bo`lib usulga ko`ra etil spirt yuqori temeraturada (400 – 5000) bug`ga aylantiriladi va qizdirilg katalizator ustidan o`tkaziladi. Reaksiya natijasida divinil, suv va vodorod hosil bo`ladi:





    2C2H5OH

    4000C


    Al O
    CH2 = CH – CH = CH2 + 2H2O + H2

    2 3

    va

    Etil spirtdan S.V. Lebedev usuliga ko`ra divinil hosil qilish reaksiyasi mexanizmini M.Ya. Kagan Yu.A. Gorinlar quyidagicha tushuntiradilar:


    2СН3 –СН2ОН  2СН3 – СНО + 2Н2


    sirka aldegid

    СН3 – СНО + СН3СНО  СН3 – СН = СН – СНО + Н2О


    kraton aldegid

    СН3 – СН = СН – СНО + Н2  СН2 – СН = СН – СН2ОН


    krotil spirt СН3 – СН = СН – СН2ОН  СН2 = СН – СН = СН2 + Н2О



    uzi
    Divinilni asetilendan ham olishi mumkin. Buning uchun asetilenga avvalo simob t katalizatorligida suv biriktiriladi. Bu reaksiya Kucherov reaksiyasi deyiladi:


    СН  СН + Н2О  СН3 – СН = О


    asetilen sirka alьdegid



    iga
    Hosil bo`lgan sirka aldegid o`yuvchi ishqor ishtirokida aldol kondensatlanish reaksiyas uchratiladi:

    2СН3 – СН = О  СН3 – СН(ОН) – СН2 – СН = О


    aldol

    ta
    Aldol qaytarilganda ikki atomli spirt – 1,3 – butandiol hosil bo`ladi, so`ngra bu modda fosfat kislo katalizatorligida degidratlanadi va divinal olinadi:


    СН3–СН(ОН)–СН2–СНО + Н2СН3–СН(ОН)–СН2–СН2ОН СН3–СН(ОН)–СН2–СН2ОН  СН2=СН – СН=СН2 + 2Н2О


    1 , 3 – butandiol divinil

    en

    al
    Qeyinroq asetilendan divinil olishning boshqa usuli ham topildi. Bu usulga binoan asetil formaldegid bilan kondensatlash reaksiyasiga uchratiladi. Hosil bo`lgan birikma (1,4 – butindiol) avv gidrogenlanadi va so`ngra degidratlanadi.

    СНСН + 2СН2О  НО–СН2–СС–СН2–ОН


    1,4 – butindiol

    НО–СН2–СС-СН2–ОН + 2Н2  НО–СН2–СН2 –СН2–СН2–ОН


    1,4 – butandiol

    НО–СН2–СН2–СН2–СН2–ОН  СН2=СН–СН=СН2 + 2Н2О



    id sh


    A.E. Favorskiy kashf etgan usulga muvofiq aseton, asetilen va o`yuvchi ishqor yoki natriy am aralashmasi qizdirilib karbinol (metil-butinol) hosil qilinadi. So`ngra bu karbinolni degidratla prosessiga uchratib, quyidagi reaksiyaga binoan izopren olinadi:CH3

    KOH CH CH + CH3 – C – CH3 CH3 – C – C CH


    O OH

    CH3

    CH3 – C – C  CH + H2 OH

    KOH


    CH3

    CH3 – C – CH = CH2



    OH


    CH3

    CH3 – C – CH = CH2



    OH
    CH3

    CH2 = C – CH = CH2 + H2O


    Laboratoriyada izopren skipidar(dipenten) bug`ini piroliz qilib oliniadi:



    CH2


    C CH3
    CH2

    Download 322,07 Kb.
    1   2   3   4   5   6   7   8   9




    Download 322,07 Kb.