80
Kichik shamоl gеnеratоrlari elеktr ta’minоtidan uzоqda
jоylashgan tumanlar va
qishloqlarda maishiy istе’mоlchilar uchun mustaqil elеktr enеrgiyasi ishlab
chiqarishni ta’minlash uchun fоydalanish mumkin. Buning uchun 100
W
va undan
yuqоri quvvatga ega ishоnchli shamоl gеnеratоrlari mavjud. Kichik shamоl
gеnеratоrlari yaхshi lоyihalashtirilgan minоra, nazоrat tizimi va zahira ta’minоt
manbayiga ega bo‘lishi kеrak. Bu manba akkumulyatоr ko‘rinishida ta’minlanishi
mumkin, birоq mоs kеladigan enеrgiya manbayi mavjud bo‘lsa, gibrid
tizimlardan
ham fоydalansa bo‘ladi. Bunday manbalar dizеl gеnеratоrlari, Quyosh fоtоelеktr
tizimlari, kichik gidroelektrstansiyalar yoki kichik biоgaz rеaktоrlari bo‘lishi mumkin.
Оdatda, kam quvvatli muzlatgichlar, radiоtеlеviziоn mоslamalarni,
shuningdеk,
elеktr nasоslarni ishlatish uchun kam quvvatli shamоl gеnеratоrlaridan fоydalaniladi.
Katta quvvatli (megavattli) turbinalar katta o‘lchamlarga ega bo‘lib, ularning
yangi modellari 2
MW
dan 5
MW
gacha quvvatli elektr energiyasini ishlab chiqarishga
qodir. Kuchli dengiz shamoli aylantira olishi uchun ular, odatda, qirg‘oqqa
yaqinroqdagi suvga joylashtiriladi. Bunday shamol qurilmalari hozirda Buyuk
Britaniya, Germaniya, Daniya, Irlandiya va boshqa mamlakatlarda ishlatilmoqda.
1.8. Dengiz suvining ko‘tarilish va qaytish energiyasi
To‘lqinlar energiyasini amalda qo‘llashga mo‘ljallangan texnik qurilmalarni
yaratishga bo‘lgan qiziqish ilk avj payti – o‘tgan asrning boshlari – 1900 - yildan 1930
- yillargacha bo‘lgan davrga to‘g‘ri keladi. Aynan shu davrda birinchi harakatdagi
qurilmalar paydo bo‘ldi. 1910 yilda Fransiyaning Bordo shahri yaqinida 1
kW
quvvatga ega to‘lqinli moslama namoyish etilgan. Hozirgi vaqtda turli
mamlakatlarning
patent
beruvchi
idoralarida,
okean
energiyasini
qayta
aylantirgichlaridan ko‘proq – bir necha yuz texnik yechimga ega to‘lqin aylantirgichlar
ro‘yxatga olingan. Ehtimol, to‘lqinlar – istalgan suv havzasi sirtining qat’iy nishonasi
sifatida, boshqalardan ko‘proq ommaviy texnik ijodlar qilishga undasa kerak.
Dunyo patent idoralari kutubxonasida bor bo‘lgan yuzlab takliflar orasidan faqat
o‘nlabgina yaroqlilari topiladi.
Buning sababi, ko‘plab texnik g‘oyalar, shunchaki,
81
dengiz muhiti bo‘lmish – asosiy omilni hisobga olmagan holda yaratiladi. Yaqin
yillargacha, to‘lqin aylantirgichlar ishlab chiqilishi sohasiga qaratilgan hatti-
harakatlarning 70 foizidan 90 foizigacha bo‘lgan miqdori –
loyihalarning texnik
tomoniga yo‘naltirilgan bo‘lsa, faqatgina 10 foizdan 30 foizgacha miqdori – dengiz
to‘lqinlari tasniflarini o‘rganishga qaratilgan.
Hozirgi vaqtda, vaziyat keskin o‘zgargan: moslamalarni takomillashtirish, ularni
sanoatda qo‘llashga yaroqli darajaga keltirish – muhim nuqtalarni o‘zgartirishni talab
qilmoqda. Shu ma’noda, to‘lqinli energetika bo‘yicha oxirgi yillarda olib borilayotgan
ishlanmalar, to‘lqinlar harakati tabiatini yetarlicha o‘rganish bilimiga asoslandi.
To‘lqin hodisasini, to‘lqinlarning turli mexanik tizimlari bilan o‘zaro
munosabatini o‘rganish, mos matematik apparat yaratish bo‘yicha N.E.Kochin,
V.V.Shuleykin, L.N.Sretenskiy va boshqalar ham izlanish olib borganlar.
Lekin, to‘lqinlar tabiati shundayki, rivojlangan umumiy nazariyaga qaramay, aniq
tumanlar uchun to‘lqin qayta aylantirgichlar yaratish loyihalarini ishlab chiqishda,
muhandislarga energiya zahiralarini baholashda va eng
yaxshi konstruktiv yechimni
tanlashda zarur bo‘lgan ma’lumotlar yetishmaydi.
To‘lqinlar yig‘indi energiyasi shamollar energiyasi foizining bir qismini tashkil
etadi. Manba quvvati taxminan 3
TW
ga baholanadi. Dunyo okeanida quvvat jihatidan
barqaror to‘lqinli hududlar kam topiladi. Aniq tumanlar uchun baholashni amalga
oshirish uzoq muddatli kuzatishlarni talab etadi, butun okean bo‘yicha kuzatuvlar
yetarli emas. Shimoliy dengiz (unda neft va gaz qazib olish intensiv olib boriladi) va,
umuman, shimoliy Atlantika bir qadar o‘rganilgan.
Yetarlicha tezoqar Shimoliy
dengizda oddiy to‘lqin – 30 foiz vaqt oralig‘ida bir metr eshishga 40
