9
mamlakatlar ko‘proq raqobatbardosh bo‘ladilar. Jumladan, Rossiya, Germaniya va
yana shunga o‘xshash sanoati rivojlangan jahon mamlakatlarining iqtisodiyoti ham
qayta tiklanmaydigan uglevodorod yoqilg‘i energetik resurslariga tayanadi.
Energetika muammosi jahonda global muammo sifatida energiya manbalaridan
foydalanish tizimini takomillashtirish hamda
energetika tizimida muqobil, ekologik
toza energiya manbalaridan foydalanish, energiya ta’minoti uzluksizligi va sifatini
yuqori pog‘onaga ko‘tarishga xizmat qilishi lozim. Yer yuzida energiya tanqisligini
oldini olish hamda atrof-muhit musaffoligini saqlash maqsadida energiyaning boshqa
manbalari:
yer osti issiqlik energiyasi, shamol va quyosh energiyasidan
foydalanilmoqda. Yuqorida keltirilgan misollardan ko‘rinib turibdiki, oziq-ovqat,
atrof-muhit muhofazasi va energetik muammolar uyg‘unlashib borayotgan hozirgi
vaqtda
tabiatni asrab-avaylash, energiya manbalaridan oqilona foydalanish talab
etiladi.
Hozirgi vaqtda qazib olinadigan yoqilg‘ilar, asosan, organik yoqil’gilar hisoblangan
– ko‘mir, neft, tabiiy gaz va uran zahirasi dunyo energetika balansining asosi hisoblanadi.
Energoresurslarning hozirgi darajada iste’mol qilinishida dunyodagi neft zahirasi –45-50
yilga, tabiiy gaz – 70-75 yilga, toshko‘mir – 165-170 yilga yetishi mumkin.
Iqtisodiyotning kelajakda rivojlanishi, aholi sonining o‘sishi va mavjud an’anaviy
energiya ta’minoti hisobga olinsa, energiya ta’minoti mutanosib ravishda ortib boradi.
Undan tashqari, qazib olingan yoqilg‘ilarning ishlatilishi atrof-mihitga salbiy ta’sir
ko‘rsatadi. Respublikada energetika sektorining faoliyati tufayli tashlanadigan zaharli
moddalar miqdori 80 foizdan ko‘proqqa to‘g‘ri keladi. Bu
tur energiya manbalaridan
foydalanishning o‘ziga xos qulay va noqulay tomonlari mavjud. Birinchidan, bu
turdagi energiya manbalarining yerdagi zahiralari chegaralangan bo‘lib, u vaqt o‘tishi
bilan kamayib boradi. Ikkinchidan, bu turdagi energiya manbalaridan foydalanish
natijasida atrof-mihitga turli chiqindilar chiqarib tashlanadi. Mutaxassislarning
ta’kidlashlaricha, har yili tabiiy yoqilg‘ilarning ishlatilishi natijasida atmosferaga 200
million tonnaga
yaqin qattiq zarrachalar, 200 million tonna oltingugurt gazi, 700
millionn tonna uglerod oksidlari, 150 million tonna azot oksidlari chiqarib
10
tashlanmoqda. Buning natijasida tabiatda turli xildagi iqlim o‘zgarishlari sodir
bo‘lishiga olib kelmoqda.
Yer yuzida hozirgi vaqtda aholi tomonidan foydalanib
turilgan energetik
manbalarning tahlili ko‘rsatishicha, toshko‘mir 51,1 foizni, gaz 13,5 foizni, neft
mahsulotlari 12,5 foizni, atom elektrostansiyalarida foydalaniladigan uran energiyasi
10,7 foizni, muqobil energiya manbalari (MEM) 13 foizdan ortiqroqni tashkil qilar
ekan.
