O‘zbеkistоn rеspublikasi оliy va o‘rta maхsus ta’lim vazirligi buхоrо davlat univеrsitеti

122 
to‘liq qondiriladi. Ayrim oilalarda 1000 bosh va undan ortiq ham parranda mavjud. 
Bu har bir oilaga kichik biogaz qurulmasini barpo etishga imkon beradi.
Tadqiqotlarda tovuq go‘ngining tanlanishiga yana bir sabab, gibrid tovuqlar oziq-
ovqati juda kuchli ratsion tarkibga ega bo‘lganligi va uning organik moddalarga boy 
bo‘lishidadir. Tovuq go‘ngining yana bir xususiyatli tomoni yarim tayyor bo‘tqa 
shaklida bo‘lishidadir. Uning namligi yuqori darajada bo‘lishi, aralashmaga 
qo‘shiladigan suv nisbatini kamaytiradi. Mol go‘ngida namlik yuqori darajada 
bo‘lmasligi-bir joyda yopishib, qattiq dona - dona holatga kelib qolishiga olib keladi. 
Bu holat esa reaktorda bir xil darajada issiqlik tarqalmasligiga sabab bo‘ladi. Tovuq 
go‘ngida bunday xususiyat mavjud emas. Bir bosh tovuq kuniga (25 – 30) g go‘ng 
chiqaradi hamda tovuq go‘ngining mol go‘ngiga qaraganda biogaz chiqishi va metan 
saqlash unumi yuqori hisoblanadi.
Barg.
Biogaz tayyorlash jarayonida o‘tkazilgan tadqiqotlarda barg va uning 
xazonidan foydalanilgan. Bargdan foydalanib biogaz olish jarayonida anaerob 
mikrobakteriyalari hosil bo‘lish ortadi. Bunga sabab, xazonda mikrobakteryalar 
mavjud bo‘ladi. Daraxt tepasida tirik holatdagi bargda asosiy moddalar to‘planadi, 
shuningdek, mikrobakteriyalar ham. O‘simlik kuzgi xazonrezgilik boshlangan paytda 
bargda o‘simlikda to‘plangan zararli moddalar va ko‘pgina mikrobakteriyalar ham 
birga to‘planadi. Xazondagi mikrobakteriyalar kislorodsiz sharoitda metan hosil 
qiluvchi anaerob bakteriyalarga aylanadi va bu bakteriyalar biogaz hosil bo‘lishida 
asosiy ishtirokchi bo‘lib xizmat qiladi. Xazon chirindiga aylanib, anaerob 
bakteriyalarning rivojlanishi uchun ham asosiy muhit hisoblanadi.
Xazondan foydalanishning yana bir ahamiyatli tomoni bioaralashmaning birdek 
aralashishi va go‘ngning bir - biriga yopishib, jarayonning sekinlashib qolishi oldini 
oladi.
Respublikamiz sharoitida ko‘p barg hosil qiluvchi o‘simliklar juda ko‘p. Masalan, 
chinor, o‘rik, terak, tol va boshqa o‘simliklarni misol keltirish mumkin.
Xazondan foydalanishning ham ma’lum bir qonun qoidasi bor. Xazonning asosiy 
tarkibi sellyulyozadan iborat bo‘lganligi sababli, sellyulyoza tezda chirindiga 
aylanmaydi. Demak, xazon tarkibidagi sellyulyozadan metan olish qiyin va muddat 

123 
talab etadi. Biogaz olish reaktoriga xazonni solishdan oldin unga bijg‘ish jarayonini 
tezlashtitish uchun ishlov berib, undan so‘ng reaktorga solish kerak. Shu holatda xazon 
tezda bijg‘ib sellyulyoza biogaz beradi. Xazonga alohida ishlov berish ortiqcha 
mehnat, mablag‘ va vaqt talab etadi.
Biogaz olishda terak bargidan foydalanish mumkin. Terak bargidan biogaz 
olishning quyidagi afzalliklari mavjud: 
1. Terak bargining o‘rtacha kattalikda ekanligi uni bioaralashma bilan yaxshi va 
birdek aralashishiga imkon beradi; 
2. Terak bargining ko‘plab to‘kilishi; 
3. Terak daraxtida erta xazonrezgilik ro‘y berishi, yog‘in-sochinli kunlarga 
qolmasdan xazonni yig‘ishtirib olish imkonini beradi;
4. Terak bargining qalin va ko‘p bo‘lishi unda mikrobakteryalarning ko‘p 
bo‘lishini ta’minlaydi; 
5. Terak bargi o‘rtacha kattalikka ega bo‘lganligi uchun bioaralashmaning bir - 
biriga yopishib qotib qolmasligi va ma’lum to‘siqlarni paydo qilmasligi jarayonga 
xalaqit bermaydi.

Download 3,83 Mb.