61
2.2-rasm. Joizlik maydonlari. a-tirqishli o‘tqazish uchun teshik va
valning joizlik maydonlarining joylashishi; b-joizlik maydonlarining grafik
tasviri.
Joizlik doim musbat bo‘lib, partiyadagi yaroqli detallar haqiqiy
o‘lchamlarining yoyilish maydonini joriy qiladi. Joizlik kattalashishi
bilan buyumni ishlab chiqarish narxi kamayadi. Soddalashtirish uchun
joizliklar grafik usulda joizlik maydonlari shaklida tasvirianadi. Bunda
buyumning o‘qi doim sxemaning tagida joylashgan bo‘ladi.
Joizlik maydoni — yuqori va quyi og‘ishlar bilan chekiangan
maydon. Joizlik maydoni joizlik qiymati va uning nominal o‘lchamiga
nisbatan holati bilan aniqianadi. Joizlik maydoni grafik shaklida
tasvirlanadi. Joizlik maydoni grafik usulida tasvirlanganda nol chiziqqa
nisbatan yuqori va quyi og‘ishlarni ko‘rsatuvchi ikki chiziq o‘rtasida
joylashadi.
Nol chizig‘i — nominal o‘lchamni bildiruvchi chiziq bo‘lib,
joizliklarni va o‘tqazishlarni grafik usulda tasvirlashda o‘lchamning
og‘ishi shu chiziqdan boshlab belgilanadi. Agar nol chiziq gorizontal
joylashgan bo‘lsa, u holda musbat og‘ishlar bu chiziqdan yuqorida,
manfiy og‘ishlar esa pastida yozib belgilanadi. Ikki yoki bir necha
qo‘zg‘aluvchan
yoxud
qo‘zg‘almas
qilib
biriktirilgan
detallar
tutashuvchi detallar deb ataladi. Detallar bir-biri bilan biriktiriladigan
yuzalar tutashuvchi yuzalar, qolgan yuzaiar esa tutashmaydigan yoki
erkin yuzalar deb ataladi. Bir-birining ichiga kiradigan detallar
birikmasida qamrovchi va qamraluvchi yuzaiar mavjud.
62
O‘tqazish deb, detallar o‘zaro biriktirilganda ular orasida hosil
bo‘ladigan tirqishlar yoki tarangliklar qiymati bilan aniqlanadigan
birikma xususiyatiga aytiladi. O‘tqazish biriktirilgan detallar bir-biriga
nisbatan siljishi erkinligi yoki siljishga qarshilik darajasini ta’riflaydi.
Teshik va vai joizlik maydonlari bir-biriga nisbatan joylashishiga qarab,
o‘tqazishlar tirqishli, taranglik bilan yoki o‘tuvchan bo‘lishi mumkin.
