59
umumiy birikuvchi yuzaga ega bo‘lgan otvertsiya
va valning nominal
o‘lchami bir-biriga teng bo‘ladi, ya’ni
D
n
= d
n
.
Nominal o‘lcham — chekka o‘lchamlarni aniqlash va og‘ishlarning
boshi bo‘lib xizmat qiladigan joiz qiymatlari ko‘rsatilmagan o‘lcham.
Biror birikmani tashkil qilgan detallar uchun nominal o‘lcham umumiy,
ya’ni bitta bo‘ladi. Nominal o‘lchamlar mustahkamlik va bikrlik
hisoblari, geometrik shakllari turg‘unligi va
buyumlar konstruksiyalari
uning ishlovbopligiga asoslanib topiladi.
Tayyorlama, detal kesuvchi va o‘lchash asboblari, shtamp,
moslamalar sonini kamaytirish hamda
texnologik jarayonlarning
namunaviylashtirilishini
osonlashtirish
uchun
o‘lchamlarning
hisoblangan qiymatlari standartda ko‘rsatilgan qiymatlarga binoan
yaxlitlanadi (odatda, kattaytirish tomonga). Normal chiziqli o‘lchamlar
(diametr, uzunlik, balandlik va h.k.) qatorlari
afzal sonlar qatorlari
asosida, lekin ularning qiymatlari bir oz yaxlitlab tuzilgan.
Operatsiyalararo texnologik o‘lchamlar, boshqa qabul qilingan
o‘lchamlarga bog‘liq birliklar hamda konkret detallarning standart orqali
me’yorlangan o‘lchamlari (masalan, rezbani o‘rta diametri) bu
qatorlardagi qiymatlarga mos bo‘lmasligi mumkin.
Haqiqiy o‘lcham — joiz xatolik bilan o‘lchash
natijasida
aniqlangan o‘lcham. Detalni mutlaq aniq, kerak bo‘lgan o‘lchamlari
bo‘yicha tayyorlash va xatosiz olchashning iloji yo‘q.
Ishlab turgan
mashinadagi detaining o‘lchamlari yeyilish, elastik, harorat ta’sirida,
qoldiq deformatsiyaga uchrashi va boshqa sabablar tufayli statik holatda
yoki yig‘ish jarayonida aniqlangan qiymatdan farqlanadi.
Demak,
Haqiqiy o‘lcham D
e
, d
e
– ishga
yaroqli detalni ruhsat
etilgan aniqlikdagi o‘lchov asbobi bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘lchash
natijasida olingan o‘lchamidir. Detal ishlab chiqarishda hamma sharoiti
bir xil bo‘lgan bir xil o‘lchamli detallarning haqiqiy o‘lchamlari har
doim har xil bo‘ladi. Chunki ularga oldindan hisobga olib bo‘lmaydigan
bir qator xatoliklar ta’sir etadi.
