140
5.6. Radiatsion, magnit va elektromagnit usullari
Materiallarning fizik-mexanik xossalarini
va qurilish konstruk-
siyalarining nuqson (defekt)larini aniqlashda radiatsion usullardan ham
foydalaniladi. Bular orasida rentgen usuli,
elektron tezlatkichlarning
tormozli nurlanish usuli va
γ — usullar amaliyotda eng ko‘p tarqalgan
usullardan hisoblanadi. Ushbu usullar o‘zaro o‘xshash
masalalarni
yechishda
qo‘llaniladi.
Pozitronlardan
foydalanishga
asoslangan
radiografiya usuli va issiqlik neytronlari orqali yorituv usullari istiqbolli
usullar sanaladi. Neytronlar yordamida materialning namligi, pozitronlar
orqali esa materialdagi charchash kuchlanishlarini aniqlash mumkin.
Rentgen, elektron tezlatkichlarning tormoz nurlanishi va γ
-nurla-
nishlar o‘z tabiatiga ko‘ra, vakuumda yorug‘lik tezligida tarqaladigan
yuqori chastotali elektromagnit to‘lqinlaridir. 0,5 dan 1000 keV gacha
bo‘lgan diapazonda ishlaydigan rentgen apparatlari
bularning manbai
vazifasini o‘taydi.
Radioaktiv moddalarni qo‘llash hamda ionlashgan nurlanish bilan
bog‘liq bo‘lgan ishlar tegishli me’yoriy hujjatlar bilan tartibga solinadi.
Barcha ishlar qat’iy yo‘riqnomalar asosida bajariladi. Sanitar qoidalariga
binoan yoshi 18 ga to‘lmaganlar nurlanish bilan bog‘liq bo‘lgan ishlarga
qo‘yilmaydi. Radioaktiv moddalar bilan ishlaydigan xodimlar muntazam
ravishda tibbiy ko‘rikdan o‘tkazib turiladi;
mehnatni tashkil etishning
xavfsiz usullari, hamda vositalari va shaxsiy gigiyena qoidalari bo‘yicha
imtihon qilinadi. Vaqti-vaqti bilan radiometrik nazorat amalga oshiriladi.
Nazorat-tekshiruvning magnitоviy usullari nuqson (defekt)lar ustida
magnit maydonining sochilish qonuniyatini o‘rganishga hamda
sinalayotgan buyumning magnitli xossalarini aniqlashga asoslanadi.
Magnitli usullarning, o‘zi
magnit kukunli, magnitografik, ferrozond,
induktsion va pandermotor deb nomlangan
alohida shoxobchalarga
ajraladi. Magnit kukunli usul metalldagi yaxlitlikning buzilishi singari
nuqsonlarni aniqlashda eng ko‘p tarqalgan usullardan sanaladi.
Magnit oqimi nuqsonsiz joyda o‘z yo‘nalishini o‘zgartirmaydi. Agar
magnit oqimi o‘z yo‘lidagi ochiq (a) yoki (b) nuqson tufayli
kuchsizlansa, u holda magnit yo‘llarining bir
qismi detaldan tashqariga
chiqadi. Nuqsonning ustida magnit maydoni paydo bo‘ladi (5.3-rasm).
