Mashg’ulotning maqsadi: Talabalarga tutzor tashkil qilish, ko’chatlar
ekish, ekish usullari va sxemasi, baland tanali tutzorlar, buta tutzorlar, tutlarga
shakl berish va parvarishlash bilan tanishtirish.
Topshiriqlar:
1. Oziq tutzorlar tashkil qilish va uning loyihasini tuzishni o’rganish.
2. Ko’chatlarni ekish usullari va sxemasini tuzishni o’rganish.
3. Yosh tut ko’chatlarini parvarishlash tabdirlarini o’rganish.
Kerakli materiallar va jihozlar: Adabiyotlar, jadvallar, rangli tasvirlar,
oziq tutzorlar barpo etish loyihasi, ekish sxemasi va joylashtirilishi tasvirlangan
jadvallar, laboratoriya mashg’uloti ishlanmalari.
Asosiy tushunchalar: Oziq beruvchi tutzorlar xili. Respublikamizda
yetishtirilayotgan pillaga bo’lgan talab juda katta, shuning uchun ipak qurtining
oziqa negizini istiqbolli, ya’ni yuqori sifatli va hosilli tut navlari bilan boyitish
darkor. Ko’plab oziq beruvchi tutzorlar barpo etish kerak.
Tutchilikda oziq buruvchi tutlar ekilish usuliga qarab uch xilga bo’linadi:
qatorlab ekiladigan tutlar, maxsus alohida yer ajratilib ekiladigan tutzorlar va
uchinchisi boshqa xildagi daraxtlar bilan aralashtirib yoki manzara uchun
ekiladigan tutlar.
Birinchi xil tutlar asosan yul, zovur (kanal), ariq yoqalariga, shuningdek
paxtazor yoki boshqa ekin maydonlarining atrofiga bir yoki ikki - uch qatorlab
ekilgan. Albatta ikki yoki uch qator qilib ekiladigan bo’lsa, tutlarga shakl
berishda tanasini pakanalashtiradi. Bu xildagi qatorlab ekilgan tutlar xozirgi
paytda Respublikada 75-80 % ni tashkil etadi.
Ikkinchi xilga alohida katta maydonlar ajratilib baland va buta tutzorlar
tashkil etiladi. Bunday maydonlarning kattaligi bir gektardan 10 gektargacha
bo’lishi mumkin. Bu xildagi tutzorlar respublikamizda 20-25% ni tashkil etadi
239
xolos. Agarda pillachiligi rivojlangan Xitoy, Xindiston, Yaponiya mamlakatlarini
misol qilib oladigan bo’lsak, ularda 100% bu xildagi tutzorlar, shu bilan birga
100% navdor tutlardan tashkil topgan.Bizda bu ko’rsatkich, ya’ni navdor
tutzorlar atigi 1-2% ni tashkil qiladi.
Uchinchi xilga tut daraxtini boshqa daraxtlar bilan ixo-ta uchun ekiladi.
Shuningdek shaharlarda manzara uchun ham eki-ladi. Tut tanasining past-
balandiga qarab uch guruhga bo’linadi.
Birinchi guruhga - tanasining ildiz bugzidan shox-shabbasigacha,
balandligi 1,0-1,2 m bo’lgan tut daraxtlari kiradi.
Ikkinchi gurux - tanasining ildiz bo’g’zidan shox-shabbasigacha, balandligi
0,5 - 0,7 m bo’lgan buta tut daraxtlari.
Uchinchi gurux - tanasining ildiz bugzidan shox - shabbasigacha ,
balandligi 0,3 m dan past bo’lganbuta tutlar.
Tut daraxtini yo’l, kanallar, hamda arik bo’ylariga bir qatorlab ekilganida,
albatta baquvvat ikki yillik tanasining ildiz bo’g’zidan shox-shabbasigacha
bo’lgan balandligi 120 sm kam bo’lmagan ko’chatlar ekilishi shart. Agarda bu
aytilgandan past bo’lsa, xali yosh ulg’ayib ulgurmagan daraxtlarni uy xayvonlari
yeb quritadi. Ana shunday hodisalar respublikamiz viloyatlarida juda ko’p.
Ko’chatning tanasi 120 sm bo’lsa, uning uchta shoxi 40-50 sm bo’ladi,
natijada daraxtning barg qismi 160-170 sm joylashadi, bunday tut daraxtlarini
mol yeb yo’q qila olmaydi.
Qatorlab ekiladigan tutlarning oralig’i 2,5 - 3 metrdan kam bo’lmasligi,
ekiladigan joyining chuqurligi 50 sm, kengligi 70 sm bo’lishi kerak. Ekilayotgan
vaqtda ko’chat ildizining uch va lat yegan qismi o’tkir pichoq yoki bog’ qaychi
bilan qirqiladi. Ko’chat chuqurni o’rtasiga o’tkazilib avval tuproqningt yuza
qismi, so’ngra tagidan olingan qismi ko’miladi. Tuproq ko’chat ildiz bo’g’zidan
kuzda 4-5 sm, bahorda 2-3 sm yuqorida bo’lganida yaxshi bo’ladi. Agarda
ko’chatlar bahorda ekilsa, darxol suv berilishi kerak. Ko’chatlar yaxshi ko’karib
240
ketguncha tez-tez suv quyiladi. Birinchi yili 7-9 marta suv, 3 marta yumshatilib,
2 marta mineral o’g’itlar bilan oziqlantiriladi.
|
