Zarur bo’ladigan narsalarning nomi va miqdori. 1.Psixrometr 3 dona,
2.Termometr 3 dona, 3. Termograf 1 dona, 4. Gigrograf 1 dona, 5.Gigrometr 1
dona, 6. Psixrometrik jadval 3 dona, 7. Urug’ to’kilgan protveynlar (quticha)
49
turadigan 3-4 qavatli etajerkalar 3 dona, 8. Jonlangan qurtlarni qo’yish uchun
ishlatiladigan 3-4 qavatli etajerkalar 4-5 dona, 9.Tarozi toshlari bilan 1 dona, 10.
Milligramm va grammli toshchalari bo’lgan maxsus to’plam (nabor) 2 dona, 11.
Tyuldan qilingan doimiy s’yomniklar 6-8 m
2
, 12. Qog’ozdan yasalgan s’yomniklar
300-350 dona, 13.Urug’ni to’kish va jonlantirish uchun ishlatiladigan protveyn
(qog’oz quticha) 60-110 dona, 14. Jonlangan qurtlarni solish uchun ishlatiladigan
qog’oz protveynlar (quticha) 150-300 dona, 15. Kontrol tortishda yoki jonlangan
qurtlarni tortishda ishlatiladigan faner yoki kardon 1 dona, 16. Pinsetlar 2 dona, 17.
Revundik yoki boshqa qalin material (namlikni saqlash uchun) 10 metr, 18. Chelak
3 dona 19. Sevator (bog’bon qaychisi) 2 dona, 20. Pichoq 2 dona, 21. Barg
qirqishda foydalaniladigan taxtacha 2 dona, 22. Barg olib kelish uchun
ishlatiladigan fartuk 1 dona, 23. Bolta 1 dona, 24. Stol 1-2 dona, 25. Stullar 3-4
dona, 26. Ruchka yoki qalam 4 dona, 27. Daftar 2 dona, 28. Soat 1 dona, 29.
Lampochka 4 dona, 30. Supurgi 2 dona, 31. Umivalnik 1 dona, 32. Sochiq 2 dona,
33.Xalat 4 dona, 34. Sovun 2 dona, 35. Polni yuvish va artish uchun qalin mato 1
metr, 36. Doka, 10 metr, 37. Kiyim ilgich (veshelka) 1 dona, 38. Hisoblash uchun
cho’t yoki elektromikrokalkulyator 1 dona, 39. Tovuq pari 4-6 dona, 40.Tut bargini
solib qo’yish uchun polietilen xalta 1 dona, 41. Ohak 10 kg, 42. Ip (kanop) 1,5-2
kg, 43. O’tin 1m
3
, 44. Ko’mir 0,5 tonna, 45. Choynak 2 dona, 46. Piyola 4 dona.
Inkubatoriyadagi haroratni aniqlashda asosan quyidagi asboblardan
foydalaniladi:
1. Termometr 2.Psixrometr (Avgust va Assimon psixrometrlari) 3.Termograf.
Bu asboblardan termometr va psixrometr xonani devoriga yoki etajerkalarni
(so’kchaklarni) chetiga osib qo’yiladi va xohlagan vaqtda kelib harorat necha
daraja ekanligini bilib olishi mumkin bo’ladi.
Termograf esa xonani kerakli joyiga tekis qilib qo’yiladi. Bu o’zi yozadigan
asbob bo’lib, ichida soat mayatnigiga o’xshash qismi bor. Tashqarisida richagi va
aylana shaklida silindri bo’lib, richagining uchiga pero o’rnatiladi, silindrga esa
graduslarga bo’lingan millimetrli qog’oz o’raladi. Silindr ichki mexanizm
yordamida kecha-kunduzi yoki xaftasiga bir marta sekin aylanib turadi. Xonadagi
50
haroratni ko’tarilishi yoki pasayishi bilan richak perosi ham baland yoki rastni
chizadi. Natijada graduslarga bo’lingan millimetr qog’oz ustida iz qoladi. Shu
izning yo’liga qarab harorat aniqlana beradi.
Xonadagi namlikni esa quyidagi asboblar yordamida aniqlanadi:
1. Avgust yoki Assimon psixrometrlari bilan.
2. Sossyur gigrometri yordamida.
3. Gigrograf bilan.
Gigrografning tuzilishi va ishlash prinsipi xuddi termografga o’xshaydi.
Ishlab chiqarishda inkubatoriya haroratini va namligini o’lchash uchun asosan
Avgust psixrometridan foydalaniladi, chunki bu psixrometrni xonaning xohlagan
joyiga osib qo’yish, harorat va namlikni tezda o’lchab olishda pillakorlar
qiynalmasdan foydalanishi mumkin.
Bu psixrometrlarni ikkita simobli termometri bo’lib, bittasi quruq termometr,
ikkinchisi (simobli uchiga batis latta o’ralgan) ho’l termometr deb ataladi. Ikkinchi
termometrning simobli uchiga o’ralgan batis latta probirka ichidagi suvga tegib
turishi kerak. Suv bilan simobli sharcha oralig’idagi masofa 1,5 sm bo’lishi lozim.
Aks xolda namlikni noto’g’ri ko’rsatadi.
Namlikni aniqlashda maxsus psixrometrik jadvaldan foydalaniladi. Jadvaldan
foydalanish quyidagicha bajariladi. Dastlab psixrometrning quruq termometri
ko’rsatib turgan haroratni yozib olamiz (misol uchun 24 gradus), so’ngra ho’l
termometrning ko’rsatgan haroratni yozib olamiz (misol uchun 21 gradus). So’ngra
quruq termometr ko’rsatkichidan ho’l termometr ko’rsatkichini olib tashlaymiz
(misol uchun 24-21
3). Jadvalni chap tomonidan ho’l termometr ko’rsatgan
haroratni topamiz. Misol uchun 21 gradusni. Yuqorisidan esa ikkala termometr
ko’rsatkichlari orasidagi farqni topamiz (misol uchun 3 gradusga teng). So’ngra
ikkalasini bir-biriga kesishtiramiz. Kesishgan joyidagi raqam shu xonaning namlik
%i bo’ladi. Bizni misolimizda bu 76% ekan.
Qurt
urug’i solingan qog’oz qutilar quyiladigan so’kchaklarning
(etajerkalarning) tuzilishi har xil bo’lishi mumkin, biroq ular yetarli kattalikda,
havo bemalol tegib turadigan hamda ishlash uchun qulay bo’lishi kerak. Ko’pincha
51
so’kchaklar quyidagi o’lchamlarda yasaladi: kengligi 1m, qavatlar orasidagi oraliq
kamida 40 sm, pastki qavatning yerdan balandligi va eng yuqorigi qavatdan shipga
bo’lgan masofa kamida 70-75 sm Inkubatoriyaning katta-kichikligiga qarab,
so’kchakning uzunligi har xil bo’lishi mumkin, odatda u 2i qilinadi yoki kattaligi
2mx1m bo’lgan maxsus temir so’kchaklardan foydalaniladi.
Inkubatoriyada urug’larni kontrol tortish va jonlangan qurtlarning miqdorini
aniqlash uchun tarozi hamda toshlar kerak bo’ladi. Tarozi stol ustiga qo’yiladigan,
sezgirlik darajasi 0,10-0,25 g ga teng bo’lishi kerak. Sezgirligi bundan ham
kamroq bo’lgan tarozilar urug’ yoki qurt tortishga yaramaydi, chunki bunday
tarozining pallasi kichik bo’lganligidan qurt urug’i solingan quti (protveyn)
joylashmaydi. Shuning uchun ham urug’ni inkubatoriyaga keltirmasdan oldin, bir-
ikkita taxta faner yoki qalin (qattiq) karton tayyorlab, taxt qilib qo’yilishi lozim.
Faner yoki karton urug’ solingan qutidan kattaroq bo’ladi va tarozida tortib barvaqt
muvozanatga keltirib qo’yiladi. qurt urug’i solingan qutini tarozida tortish vqtida
qutidagi (palla)ga haligi faner yoki kartonni qo’yish kerak, shunda urug’ni tortish
ancha osonlashadi va ular qutida surilib bir joyga to’planib qolmaydi.
Tarozining toshlari ham o’ziga to’g’ri keladigan, massasi esa 1g dan 100g
gacha bo’lib maxsus g’ilofda saqlanishi lozim. Bundan tashqari, yengil va kichik
narsalarni (100 g massagacha) tortishda ishlatiladigan (teng pallasi qo’lda ko’tarib
tortadigan) tarozilarning maxsus mg li (5 mg dan 50 mg gacha bo’ladi) toshlaridan
ham foydalaniladi.
Urug’larni jonlantirish va jonlangan qurtlarni solish uchun maxsus kattalikka
ega bo’lgan qutilardan foydalaniladi. Bunday qutilar zichligi 100-120 g/m
2
bo’lgan
o’rov qog’ozidan yasaladi. qutining tubi bir qavat, devorchalari esa ikki qavat
qilinadi. Devorchalarning balandligi 3 sm bo’ladi. quyidagi 4-jadvalda urug’ni
jonlantirish uchun ishlatiladigan qog’oz qutichalarning o’lchamlari berilgan.
Urug’ solinadigan qog’oz qutilar o’rniga yog’och ramkalar yasash mumkin.
Bunday ramkalar uzoq vaqtiga chidaydi va ishlatilishi qulay bo’ladi. Ramka yupqa
plankalardan yasaladi va bir tomoniga surp chit va shu kabi siyrak to’qilgan mato
52
tortiladi. qog’ozdan yasalgan qutichaning ichki o’lchami qanday bo’lsa yog’och
ramkaning o’lchami ham shunday bo’ladi.
Quticha va ramkalarning o’lchamini belgilashda urug’ni yupqa qatlam qilib
yoyib solish zarurligi nazarda tutilishi lozim, bu esa me’yorida havo almashinishini
ta’minlaydi. Yaxshisi inkubatorlarda urug’ni bir qavat qilib, inkubatoriyalarda esa
qog’oz qutilarga ikki qavat qilib, yoyib solingani ma’qul, shunda urug’larga havo
yaxshi tegib turadi.
N.Axmidovning Samarqand viloyati Nurobod nohiyasi bosh pillaxonasining
mudiri T.Jurayev bilan 1980-1991 yillar davomida o’tkazgan tajriba ishlari
natijalari shuni ko’rsatdiki, inkubasiya davrida urug’ solingan qutichalarning ostki
tomonini nina bilan teshib qo’yilsa, qutichaning ustki va ostki tomonidan ham
jonlanayotgan urug’larga havo bir tekis o’tib turadi. Natijada urug’lar bir tekis va
yaxshi jonlanar ekan.
Qutichalar ichiga urug’ solishda (to’kishda) quti devorchalari bilan urug’lar
orasidagi masofa 1,0-1,3 sm ga teng bo’lishi kerak. Bu ochiq joy urug’ni
inkubasiya qilish vaqtida embrion rivojlanishining o’n birinchi blastokinez
bosqichida shakllanayotgan qurt o’z holatini o’zgartirishi natijasida urug’da
sakrash (ishlab chiqarishda bu xodisani urug’ chirsilladi deb atashadi) holati ro’y
berganda sakragan urug’larni quticha devori tubiga kelib tushishiga hamda urug’
ustiga vaqtincha qo’yilgan s’yomniklarni qurti bilan kutarib olish uchun kerak
bo’ladi. Shunga muvofiq, 10g urug’ solinadigan quticha ichidagi umumiy maydon
240 sm
2
, 29g (1 quti) urug’ni jonlantirish uchun zarur bo’ladigan quticha ichidagi
umumiy maydon 638 sm
2
va 58g (2 quti) urug’ solinadigan quticha ichidagi
umumiy maydon esa 1196 sm
2
bo’ladi va hokazo.
| 