O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro muhandislik-texnologiya instituti temirova m. I., Musayev s. S

184 
kirishib, qo‘shni molekulalar zanjirlarini bog‘lashi mumkin va bu 
bog‘lanish sxemasi quyidagicha: 
R
HOOC
N
H
COOH
O
Cr
H
NH
R
O
Cr
H
COOH
NH
R
/
\
\
/
2
\
/
2
2
7
2
2
2
7
2
2
2




Dixromat kislota oqsillar bilan ancha mustahkam bog‘lanadi. 
Xromlangan soch va teri to‘qimasini uzoq muddat yuvish dixrom 
kislotaning bir qism miqdorini kamayishiga olib keladi.
Oqsillarga dixrom kislotaning singishi, dixromat, ayniqsa 
monoxromatga nisbatan ancha yuqori. Teri to‘qimasi dixrom 
kislotaga qaraganda 30 marta kam monoxromatni singdiradi. 
Dixromatdan dixrom kislota olish uchun, zarur kislotaning 
miqdori quyidagi tenglama orqali aniqlanadi: 
K
2
Cr
2
O
7
 + 2HCI 
 H
2
Cr
2
O
7
 + 2KCI 
Bu tenglamaga muvofiq, 294 kaliyli xrompikning zarra 
massasiga 73 zarra massasidagi (z.m.) suvsiz xlorid kislotasi talab 
qilinadi. Amalda esa kislota kam sarf bo‘ladi, buning sababi shuki, 
eritmadagi ortiqcha xlorid yoki sul’fat kislotalar, dixrom kislotani 
oqsillarga singishini kamaytiradi.
Xromlash jarayonining tugagani teri to‘qimasining zich 
joyidan kesib qaralganda, u tekis to‘q sariq rangda bo‘lishi orqali 
aniqlanadi. Bu jarayon 3–4 soat davom etadi. 
Xromlangan yarimmahsulotga natriy giposul’fit va xlorid 
kislota eritmasida ishlov beriladi. Bunda, kollagen tolalarida, 
dixrom kislota qaytarilishi natijasida xrom oksidining asosli 
birikmalari hosil bo‘ladi, ya’ni kollagenning asosli guruhlari bilan 
murakkab 
xrom 
komplekslari 
hosil 
bo‘ladi. 
Yuqorida 
aytganimizdek dixrom kislota kollagenning aminoguruhi bilan 
bog‘langan edi. Shu sababli, bu erda hosil bo‘lgan xrom asosli 
birikmalari, xuddi shu guruhlar bilan bog‘lanishi yuzaga keladi 
(ya’ni xrom anion komplekslari orqali).
Bundan tashqari, xromning qaytarilishidan natriy sul’fat, 
oltingugurt, natriy tetra- va pentationatlar hosil bo‘ladi. SHunga 
bog‘liq ravishda xrom komplekslarining hosil bo‘lishiga ham ta’sir 
etadi. Kislotaning natriy giposul’fitga ta’siri oqibatida quyidagi 
tenglama bo‘yicha oltingugurt hosil bo‘ladi:
Na
2
S
2
O
3
 + H
2
SO
4
 = Na
2
SO
4
 + SO
2
 + S + H
2
O 
 

185 
Ortiqcha kislotalar va natriy giposul’fitni kiritishni kamaytirib 
oltingugurt chiqimini tartibga solish mumkin.
Oltingugurt (IV) oksidi dixrom kislotaga xuddi qaytaruvchi 
sifatida ta’sir ko‘rsatadi. Xromning qaytarilish reaksiyasiga asosan 
oltingugurt to‘rt oksidi asosiy rolni o‘ynaydi, biroq bunda boshqa 
reaksiyalar ham amalga oshadi. Shu sababli bitta tenglama bilan 
dixrom kislotani qaytarilish jarayonini izohlab bo‘lmaydi. Bundan 
tashqari, qaytarilishga natriy giposul’fit va kislota miqdorlarining 
munosabati, eritma kontsentratsiyasi, kislotaning quyish tezligi va 
quyilish tartibi hamda harorat ta’sir ko‘rsatadi. 

Download 1,97 Mb.