• Atributiv belgi
  • Muqobil (al’ternativ) belgi
  • Miqdoriy belgi
  • Omil belgi
  • Muhim belgilar
  •  Guruhlash belgisi va ularning turlari




    Download 3,01 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet27/141
    Sana20.12.2023
    Hajmi3,01 Mb.
    #124927
    1   ...   23   24   25   26   27   28   29   30   ...   141
    Bog'liq
    Ochilov Sh.B, Yuldasheva S.N, Norova S.Y. Statistika

    3.3. Guruhlash belgisi va ularning turlari. 
    Guruxlash belgisi deyilganda guruhlash uchun asos qilib olingan belgi 
    tushuniladi. Boshqacha qilib aytganda guruhlashni aynan qaysi belgi asosida 
    amalga oshirilishi tushuniladi. Uni tanlashda quyidagi asosiy shartlarga e`tibor 
    berish lozim:

    guruhlash uchun har doim hodisani to`la tavsiflab beruvchi muhim 
    belgilar asos qilib olinishi kerak; 

    guruhlash belgisini tanlashda uning aniq vaqt va joy sharoitini, o`sha 
    davrning mohiyatini ifodalovchi, hozirgi zamon iqtisodiyotini 
    tavsiflovchi masalalarni yorita oluvchi belgilar ekanligiga e`tibor 
    berish kerak; 

    murakkab hodisalarni o`rganishda guruhlashni faqat bitta belgi 
    bo`yicha emas, balki bir necha muhim belgilar bo`yicha amalga 
    oshirishi kerak. 
    Ifodalanishga qarab, guruhlash belgilari atributiv va miqdoriy belgilarga 
    bo`linadi. Atributiv belgi deyilganda son bilan ifodalanmaydigan, bir-biridan 
    mazmunan va sifat jihatdan farq qiluvchi belgilar tushuniladi. Odamlar toifasi, 
    fazilati, kishining kasbi, millati, mahsulot turi, ish haqi shakli kabilar bu belgiga 
    misol bo`la oladi. Masalan, Abu Bakr Varroh Termiziyning marhamat 
    qilishlaricha, odamlar uch toifaga bo`linadi:
    Birinchisi – umaro (amirlar). 
    Ikkinchisi – ulamo. 
    Uchinchisi – fuqaro. 
    Agar amirlar buzilsa, xalqning hayot tarzi buziladi; ulamo buzilsa, 
    xalqning din-diyonati nuqsonga uchraydi, fuqaro buzilsa, xalq o`rtasida halollik 
    va himmat buziladi. Amirlarning buzilishi – jabr-zulm qilishi; ulamolarning 
    buzilishi – mol-dunyoga berilish va havoi nafsga ergashish; fuqaroning buzilishi 
    esa, toatni tark etish va rizoga muxolafat qilishdir
    1

    Muqobil (al’ternativ) belgi atributiv belgining bir ko`rinishi bo`lib, 
    ikkita qarama-qarshi, bir-birini taqozo etmaydigan belgilardir. Masalan, 
    ma`lumotli-ma`lumotsiz, tajribali-tajribasiz, ha-yo`q va hokazo.
    1
    Қаранг: Мусулмонлар тақвим китоби. Т., Молвароуннаҳр, 2001, 72-бет. 


    27 
    Miqdoriy belgi deb son (raqam) bilan ifodalanuvchi belgilarga aytiladi. 
    Masalan, mahsulot hajmi, talabalar soni, stanoklar soni va hokazolar bevosita 
    raqamlarda ifodalanadi.
    Hodisalar o`rtasidagi o`zaro bog’lanish ularning omil va natijaviy 
    belgilari bo`yicha guruhlarga ajratib o`rganiladi. Omil belgi natijaga ta`sir 
    qiluvchi belgidir. Natijaviy belgi esa omil belgi ta`sirida o`zgarib turuvchi 
    belgidir. Masalan, mehnat unumdorlishi guruhlash belgisi bo`lib, uning ta`siri 
    ostida mahsulot tannarxining o`zgarishi kuzatilayotgan bo`lsa, u holda mehnat 
    unumdorligi omil belgi, tannarxning o`zgarishi natijaviy belgi bo`lib 
    hisoblanadi.
    Ko`zlangan maqsad va vazifalarga qarab, hodisalarni muhim va muhim 
    bo`lmagan belgilar bo`yicha guruhlash mumkin. 
    Muhim belgilar hodisaning mohiyatini, xususiyatini ifodalaydi. 
    Korxonalarni mahsulot hajmi, ishlab chiqarish fondlari bo`yicha guruhlash 
    muhim belgi bo`yicha guruhlashga misol bo`la oladi.
    Muhim bo`lmagan belgilar hodisaning faqatgina tashqi tomonini 
    tavsiflaydi. Bunga korxonalarni ularning nomi, kimga qarashligi kabi belgilar 
    bo`yicha guruhlashlar misol bo`la oladi.

    Download 3,01 Mb.
    1   ...   23   24   25   26   27   28   29   30   ...   141




    Download 3,01 Mb.
    Pdf ko'rish

    Bosh sahifa
    Aloqalar

        Bosh sahifa



     Guruhlash belgisi va ularning turlari

    Download 3,01 Mb.
    Pdf ko'rish