138
bir sistemasi mavjud. Binobarin amalda qo`llanilishi
jihatidan asosiy indekslar
sifatida quyidagilar mavjud:
1) O`zgaruvchan tarkibli mehnat unumdorligi indeksi.
2) Doimiy tarkibli indeks (o`rtacha tortilgan indekslar).
3) Struktura o`zgarishlarini ta`sirini ko`rsatuvchi indeks.
4) Mehnat usuli bilan aniqlangan doimiy tarkibli indeks.
Mehnat unumdorligining o`zgaruvchan tarkibli indeksi (baholash metodi
asosida) quyidagicha aniqlanadi:
T
p
q
T
p
q
I
0
0
0
1
0
1
:
;
bu erda,
q
1
va
q
0
– joriy va o`tgan davrlarda ishlab chiqarilgan mahsulotlarning
miqdori;
R
0
– mahsulotlar o`zgarmas bahoda;
T
1
va
T
0
– joriy va o`tgan davrlarda mahsulotlarni
ishlab chiqarishda
katnashgan xodimlarning o`rtacha soni yoki shu mahsulotlarning ishlab chiqarish
uchun sarf qilingan ish vaqti (kishi-kun, kishi-soat).
Keltirilgan indeks mehnat unumdorligiga ikkita muhim omillar ta`sirini
ifodalaydi. Bu birinchidan, ishlab chiqarishning
har bir uchastkasida mehnat
unumdorligining o`zgarishini va ikkinchidan ishlab chiqarishda xizmat
qilayotgan mehnat resurslari strukturasining o`zgarishidir.
2.Mehnat unumdorligining o`zgarmas tarkibli indeksi (bu indeks o`z
vaqtida akademiq S.G.Strumilin tomonidan tavsiya etilgan):
T
T
i
T
T
T
P
q
T
P
q
v
I
1
1
1
1
0
0
0
1
0
1
:
;
i
v
– ishlab chiqarishning ayrim uchastkalari bo`yicha mehnat
unumdorligining o`zgaruvchan tarkibli individual dinamika indekslari.
3.Mehnat
unumdorligining
dinamikasiga
struktura
o`zgarishlar
indeksining ta`siri:
T
T
i
T
P
q
T
P
q
I
1
1
0
0
0
1
0
1
:
:
;
Demak bu indeksni hisoblash uchun yuqorida ko`rilgan birinchi indeksni
ikkinchi indeksga bo`lish kerak.
4.Mehnat unumdorligining mehnat usuli bilan
aniqlangan doimiy tarkibli
indeksi quyidagicha aniqlanadi:
;
1
1
0
1
t
q
t
q
I
q
1
– joriy davrda ishlab chiqarilgan mahsulotlarning miqdori;
t
0
va
t
1
– o`tgan va joriy davrlarda ishlab chiqarilgan har bir dona mahsulot
uchun sarf qilingan ish vaqti.
Bu indeksdan foydalanish uchun korxonaning butun tsexlarida,
uchastkalarida har bir mahsulotni ishlab chiqarish uchun
sarf qilingan ish vaqti
139
hisobga olinishi kerak. Bu indeks mehnat unumdorligining haqikiy o`zgarishini
ko`rsatib beradi.
Mahsulot, mehnat unumdorligi va ishchilar soni indekslari orasidagi
bog’lanishni ko`rib chiqamiz. Mahsulot hajmi
ishchilar soni va mehnat
unumdorligi darajasi ko`paytmasiga teng.
Ana shunday bog’lanish bu ko`rsatkichlari indekslari orasida ham mavjud.
Buni jadval tarikasida ko`rib chiqamiz:
