|
Mavzu 14. MEHNAT UNUMDORLIGI STATISTIKASIBog'liq Ochilov Sh.B, Yuldasheva S.N, Norova S.Y. StatistikaMavzu 14. MEHNAT UNUMDORLIGI STATISTIKASI
Reja:
14.1. Mehnat unumdorligi va uni o`stirish omillari.
14.2. Mehnat unumdorligini aniqlash usullari.
14.3. Mehnat unumdorligi indekslari.
14.4. Mehnat unumdorligi va ish vaqti.
Tayanch iboralar:
Mehnat unumdorligi, mehnat unumdorligi darajasini aniqlash usuli,
mehnat unumdorligi darajalari, umumiy, o`zgaruvchan, o`zgarmas va tarkibli
indekslar, mahsulot hajmi, o`rtacha soatlik, kunlik, oylik mehnat unumdorligi
darajalari.
14.1. Mehnat unumdorligi va uni o`stirish omillari.
Mehnat unumdorligi - kishi mehnatini ma`lum vaqt birligi ichida ma`lum
miqdordagi iste`mol qiymat yaratilish qobiliyatidir. Ma`lumki, iste`mol qiymat
hajmini ikki xil yo`l bilan amalga oshirish mumkin:
1) Ko`p kishi mehnatini sarflash bilan;
2) Mehnat unumdorligini darajasini oshirish bilan. Birinchi ko`rsatkich
sarflangan mehnatning hajmini ifodalasa, ikkinchisi uning sifatini ifodalaydi.
SHuning uchun ham mehnat unumdorligi korxonalar xo`jalik faoliyatini
muhim sifat ko`rsatkichi hisoblanadi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida mehnat
unumdorligini qutarish yuli bilan ishlab chiqarish hajmini oshirish asosiy
intensiv usul hisoblanadi,
Sanoatda mehnat unumdorligini tuxtovsiz usib borishini quyidagi holatlar
taqozo qiladi:
1) ishlab chiqarish samaradorligini oshirish;
2) mehnat resurslarini chegaralanganligi;
3) moddiy ne`mat yaratadigan boshqa soxa tarmoqlarini va moddiy ne`mat
yaratmaydigan soxa tarmoqlarini rivojlantirish;
4) ish kunining qisqarilishi, dam olish kunlarining ortishi natijasida
imkoniyatli ish vaqtini qisqarishi.
Mehnat unumdorligi soxasi mehnat unumdorligini tuxtovsiz usib borishi
qonunini konkret sharoitda, korxonada, tarmoqda va butun statistikada
o`rganadi. U mehnat unumdorligini darajasini, uning dinamikasini va unga ta`sir
etuvchi faktorlarni tekshiradi.
Umuman statistikada mehnat unumdorligiga juda ko`p xil omillar ta`sir
ko`rsatadi.
1)Umumiy iqtisodiy omillar (ishlab chiqarish usullari harakteri);
2) Tabiiy - iqlim sharoiti;
3) Texnika progressining yo`nalishi;
4) Ishlab chiqarishning tashkiliy omillari (ishchining ma`lumoti, malakasi,
mehnati va ishlab chiqarishni tashkil etilishi va mehnat intizomi).
Ayrim tarmoq va korxonalarda bu omillar konkret sharoitga qarab yanada
maydalashib ketadi.
|
| |
