O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti

96 
usullar bilan biriktiriladi. Birikmalar hosil qilishda har xil yelimlar va 
biriktiruvchi materiallardan foydalaniladi. Duradgorlik birikmalari 
hosil qilishda bir necha bog’lash usullari qo’llaniladi. Buyumning 
qanday materialdan tayyorlanishiga va qanday maqsadlarda 
ishlatilishiga, unga qanday sifat berilishiga qarab detallar o’zaro oddiy 
yoki murakkab ko’rinishda biriktiriladi. Birikmalar hosil qilishda 
qo’llaniladigan bog’lash usullari: dasta bet bog’lash, prizmatik yoki 
to’g’ri tirnoqli birikmalar (bir tirnoqli yoki ko’p tirnoqli), porsi usulida 
bog’lash, zakrovli birikmalar, chokli birikmalar, “qaldirg’och quyruq” 
tirnoqli birikmalar, maxfiy va yarim maxfiy tirnoqli birikmalar va 
boshqalardan iborat. 
Dasta bet bog’lash yoki kertmak usuli. Dasta bet bog’lash 
duradgorlik birikmalari hosil qilishning eng oddiy va oson usuli. Bu 
usul binokorlik ishlarida, parnik xo’jaligida yog’och qismlarni o’zaro 
biriktirishda, oddiy qoplama ramkalar, vitrinalar va boshqalar 
tayyorlashda qo’llaniladi. Birikmaning o’lchamiga qarab detallar bir-
biriga mixlash yo’li bilan, burama mix, bolt yoki changak yordamida 
qotiriladi. Dasta bet bog’lashda detallar “G” simon, “T” simon 
shaklda to’g’ri va “qaldirg’och quyruq” li qilib biriktirilishi mumkin.
 
1-rasm. Tirnoqli birikma turlari. a) “G”simon, b) “T”simon,
v) “Qaldirg’och quyruq” va g) “Taroq”simon birikmalar. 
1. Birikmaga mos yog’och tanlanadi, randalashda undan payraxa 
chiqishini hisobga olib ma’lum qo’yim bilan material arralab olinadi. 
2. Tayyorlangan materialni randalab ixtiyoriy l uzunlikda eni a, 
qalinligi h bo’lgan ikkita brusok tayyorlanadi.
3. Kertmaklarni rejalash uchun brusoklarning uchlarini go’niya 
asosida arralab to’g’ri burchakli qirqimlar hosil qilinadn, so’ngra 

97 
rejalanadi. Buning uchun brusoklarning uchidan o’lchamda “bet” 
larga kertmak uzunligi rejalanadi va go’niya yordamida qolgan 
tomonlarga olib o’tiladi. So’ngra xatkash yordamida kertmak qalinligi 
rejalanadi. Buning uchun xatkashni h/2 o’lchamga sozlab “bet” larga 
nisbatan brusoklarning yon chetlari (qirralari) va ko’ndalang 
qirqimlariga a uzunlikda reja chiziladi. 
4. Dasta bet bog’lashda brusoklarni ustma-ust qo’yib biriktiriladi. 
Shuning uchun brusoklarda hosil qilinadigan kertmaklarning biri 
«bet» tomondan, ikkinchisida orqa tomondan ochiladi. Buning uchun 
kertmaklarda reja chiziqlarining yarmini saqlagan holda oldin tilinadi, 
so’ngra ko’ndalangiga arralab qirqiladi (kertiladi). 
5. Hosil bo’lgan kertmaklarni ustma-ust qo’yib mix yoki burama 
mix yordamida biriktiriladi. Har qanday birikma hosil qilinganda 
detallarning «bet» larini birikmaning bir tomonida bo’lishiga e’tibor 
berish kerak. 
Birikmaning jipsligi, sifati talabga javob beradigan darajaga 
yetgunga qadar mashq qilish davom ettiriladi. 

Download 4,62 Mb.