O„zbekiston respublikаsi oliy vа o„rtа mаxsus tа‟lim vаzirligi buxoro davlat universiteti tahirov Behzod Nasriddinovich axborot xavfsizligi asoslari

40 
2.1-jadval. 
Natijada, 4x7 o‗lchovli jadval tashkil qilinadi. 
Энди шифрланган матн қаторлар бўйича аниқланади, яъни ўзимиз 
учун 4 тадан белгиларни ажратиб ёзамиз. 
ARAIGOR XOVZISI BTFLALD OXZISAA 
Bu yerda kalit sifatida jadval o‗lchovlari xizmat qiladi. 
Tabiiyki, uzatuvchi va qabul qiluvchi kalit jadval o‗lchami bo‗lishligini 
o‗zaro kelishib olishlari kerak. Deshifrlashda teskari amal bajariladi. 
Sehrli kvadrat deb, katakchalariga 1 dan boshlab natural sonlar yozilgan, 
undagi har bir ustun, satr va diagonal bo‗yicha sonlar yig‗indisi bitta songa 
teng bo‗lgan kvadrat shaklidagi jadvalga aytiladi. 
Sehrli kvadratga sonlar tartibi bo‗yicha belgilar kiritiladi va bu belgilar 
satrlar bo‗yicha o‗qilganda matn hosil bo‗ladi. 
Misol tariqasida 4x4 o‗lchovli sehrli kvadratni olamiz, bunda sonlarning 
880 ta har xil kombinatsiyasi mavjud. Kvadratni quyidagicha to‗ldiramiz: 
2.2-jadval. 
Boshlang‗ich matn sifatida quyidagi TOVAR OLTIDA KELDI 
matnini olamiz va jadvalga joylashtiramiz: 
 

41 
2.3-jadval. 
I 
V 
O 
E 
R 
D 
A 
T 
I 
O 
L 
K 
A 
D 
L 
T 
Shifrlangan matn jadval elementlarini satrlar bo‗yicha o‗qish natijasida 
tashkil topadi: 
IVOE RDAT IOLK ADLT 
O‗rta va katta o‗lchamdagi sehrli kvadratlar yordamida, u davrlarda 
mustahkam shifrlashni amalga oshirish mumkin bo‗lgan. Chunki deshifrovka 
qilishda barcha variantlarni qo‗lda amalga oshirib bo‗lmas edi. 
Insoniyat axborotni himoya qilish muammosi bilan yozuv paydo 
bo‗lgandan beri shug‗ullanadi. Bu muammo harbiy va diplomatik 
ma‘lumotlarni yashirincha uzatish zaruratidan kelib chiqqan. Masalan, antik 
spartalilar harbiy ma‘lumotlarni shifrlashgan. Xitoyliklar tomonidan oddiy 
yozuvni iyerogriflar ko‗rinishida tasvirlashlari uni xorijiylardan yashirish 
imkonini bergan. 

Download 3 Mb.