38
5-Mavzu: Sodda shifrlash algoritmlari. O„rinlarini almashtirish
shifrlari. Sehrli kvadrat.
Tayanch iboralar:
Ochiq matn, shifr matn, kalit, kriptografiya, kriptoanaliz,
kriptologiya, shifrlar, deshifrlash, jadval usuli, sezar shifrlash.
Insoniyat axborotni himoya qilish muammosi bilan yozuv paydo bo‗lgandan
beri shug‗ullanadi. Bu muammo harbiy va diplomatik ma‘lumotlarni yashirincha
uzatish zaruratidan kelib chiqqan. Masalan, antik spartalilar harbiy ma‘lumotlarni
shifrlashgan. Xitoyliklar tomonidan oddiy yozuvni iyerogriflar ko‗rinishida
tasvirlashlari uni xorijiylardan yashirish imkonini bergan.
«Kriptografiya» atamasi grek tilidan tarjima qilinganda «yashirish,
yozuvni berkitib qo‗ymoq» ma‘nosini bildiradi. Atamaning ma‘nosi kriptografiya
kerakli ma‘lumotni yashirin saqlash va himoyalash maqsadida ko‗llanishini
anglatadi.
Shifr yoki kriptotizim ma‘lumotni shifrlash uchun
foydalaniladi.
Haqiqiy
shifrlanmagan ma‘lumot ochiq matn deb atalib, shifrlashning natijasi shifrmatn deb
ataladi. Haqiqiy ma‘lumotni qayta tiklash uchun shifrmatnni deshifrlash zarur
bo‗ladi. Kalit kriptotizimni
shifrlash
va
deshifrlash
uchun
sozlashda
foydalaniladi. Kriptotizimning ―qora quti‖ sifatidagi ko‗rinishi rasmda keltirilgan.
