39
• axborotni shifrlash oqibatida ular hajmining ortib ketmasligi;
• shifrlashdagi kichik xatolarga tasirchan bo‗lmasligi.
Shifrlash va deshifirlash masalalariga tegishli bo‗lgan, ma‘lum
bir alfavitda tuzilgan ma‘lumotlar matnlarni tashkil etadi. Alfavit - axborotlarni
ifodalash uchun foydalaniladigan chekli sondagi belgilar to‗plami. Misollar
sifatida:
• o‗ttiz oltita belgidan (harfdan) iborat o‗zbek tili alfaviti;
• o‗ttiz ikkita belgidan (harfdan) iborat rus tili alfaviti;
• yigirma sakkizta belgidan (harfdan) iborat lotin alfaviti;
• ikki yuzi ellik oltita belgidan iborat ASSII kompyuter belgilarining
alfaviti;
• binar alfavit, Ya‘ni 0 va 1 belgilardan iborat bo‗lgan alfavit;
• sakkizlik va o‗n oltilik sanoq sistemalari belgilaridan iborat bo‗lgan
alfavitlarni keltirish mumkin.
Simmetrik shifrlarda ma‘lumotni shifrlash va deshifrlash uchun bir xil
kalitdan foydalaniladi.
Sodda shifrlar va ularning xossalari
An‘anaviy (klassik) shifrlash usullariga o‗rinlarini almash- tirish shifrlari,
oddiy va murakkab almashtirish shifrlari va ularning kombinatsiyalari va
modifikatsiyalari kiradi. Ta‘kidlash joizki, o‗rinlarini almashtirish shifrlari va
almashtirish shifrlarining kombinatsiyalari amaliyotda qo‗llanilayotgan har xil
turdagi simmetrik shifrlarni tashkil etadi.
O‗rinlarini almashtirish shifrlarida shifrlanadigan matnning harflari shu
matn bloki ichida ma‘lum qoidalar bo‗yicha o‗rin almashtiriladi. O‗rinlarini
almashtirish shifrlari eng sodda va eng qadimiy hisoblanadi.
Shifrlovchi jadvallar. Tiklanish (XIV asr oxirlari) davrining boshlarida
o‗rinlarini almashtirish shifrlarida shifrlovchi jadvallardan foydalanilgan.
Shifrlovchi jadvallarning kaliti sifatida: jadvalning o‗lchami; o‗rin
almashtirishni belgilovchi so‗z yoki jumla; jadval tuzilishining xususiyati
bo‗lgan.
Kalit sifatida jadvalning o‗lchami berilishi eng sodda jadvalli shifrlash
hisoblanadi. Quyidagi matn berilgan bo‗lsin:
AXBOROT XAVFSIZLIGI ASOSLARIDA
Ushbu axborot ustun bo‗yicha ketma – ket jadvalga kiritiladi:
