60
9-MAVZU:Ochiq kalitli shifrlash algoritmlari.
Tayanch iboralar:
Ochiq kalitli shifrlash, Raqamli sertifikatlar, Skriptografik
mustaxkamlik,ERI.
Zamonaviy kriptografiya quyidagi bo„limlarni o„z ichiga oladi.
1.
Simmetrik
kriptotizimlar
2.
Assimetrik kriptotizimlar.
Simmetrik kriptotizimlar
. Simmetrik kriptotizimlarda shifrlash va
deshifrlash uchun bitta kalitdan foydalaniladi. (Shifrlash –
ochiq matn deb
ataluvchi dastlabki matnni shifrlangan matn holatiga o‗tkazish. Deshifrlash –
shifrlashga teskari bo‗lgan jarayon yani kalit yordamida shifrlangan matnni
dastlabki matn holatiga yetkazish). Demak, shifrlash kalitidan foydalanish
huqukiga ega bo‗lgan odamgina axborotni deshifrlashi mumkin.
Shu sababli,
simmetrik kriptotizimlar mahfiy kalitli kriptotizimlar deb yuritiladi. Ya‘ni shifrlash
kalitidan faqat axborot atalgan odamgina foydalana olishi mumkin.
Asimmetrik
kriptotizimlar
.
Assimetrik
kriptotizimlarda
bir-biriga
matematik usullar bilan bog‗langan ochiq va maxfiy kalitlardan foydalaniladi.
Axborot ochiq kalit yordamida shifrlanadi, ochiq kalit barchaga oshkor qilingan
bo‗ladi, shifrni ochish esa faqat maxfiy kalit yordamida amalga oshiriladi, maxfiy
kalit faqat qabul qiluvchigagina ma‘lum va uni ruhsatsiz foydalanishdan ishonchli
himoyalashi zarur. Asimmetrik kriptotizimda axborotni himoyalash axborot qabul
qiluvchi kalitining mahfiyligiga asoslangan.
Kriptografik metodlardan foydalanishning asosiy yo‗nalishlari –
aloqa
kanallari orqali maxfiy axborotni uzatish (masalan, elektron pochta), uzatiladigan
xabarlarni aslligini o‗rnatish, ma‘lumotlarni (hujjatlar, ma‘lumotlar bazalari)
ko‗chma tashuvchi xotiralarda shifrlangan shaklda saqlash.
Bugungi kunda deyarli barcha ma‘lumotlar almashinish axborot texnologiya
vositalari orqali amalga oshirilmoqda. Bu esa o‗z navbatida, ushbu ma‘lumotlarni
boshqa begona shaxslar tomonidan noqonuniy tarzda ko‗rish, o‗zgartirish va qayta
yuborishga bo‗lgan xatti-harakatlarni oldini olish
va axborot xavfsizligini
ta‘minlashga bo‗lgan ehtiyojni yanada ortishiga olib keldi.
Kriptologiya
- ―maxfiy kodlar‖ni yaratish va buzish fani va sanati;
Kriptografiya
– ―maxfiy kodlar‖ni yaratish bilan shug‗ullanadi;
Kriptologiya
– ―maxfiy kodlar‖ni buzish bilan shug‗ullanadi;
Kripto
– yuqoridagi
tushunchalarga
(hattoki bundanda ortig‗iga)
sinonim bo‗lib, kontekst ma‘nosiga ko‗ra farqlanadi.
61
Shifr yoki kriptotizim ma‘lumotni shifrlash uchun foydalaniladi. Haqiqiy
shifrlanmagan ma‘lumot
ochiq matn deb atalib, shifrlashning natijasi shifrmatn
deb ataladi. Haqiqiy ma‘lumotni qayti tiklash uchun shifrmatnni deshifrlash zarur
bo‗ladi. Kalit kriptotizimni shifrlash va deshifrlash uchun sozlashda foydalaniladi.
Kriptotizimning ―qora quti‖ sifatidagi ko‗rinishi 2.9 – rasmda keltirilgan.
