69
3.
Muammoli – yo’naltirilgan ADP
Iqtisodiy va ijtimoiy sohada axborotni qayta ishlash vositalariga doimiy o’sib
boruvchi talablar mantiq va mutaxassislar tajribasiga asosan ―nima bo’ladi, agar
turdagi
evristik
(noformallashgan)
vazifalarni
hal
etish
jarayonlarini
komp’yuterlashtirishni rag’batlantiradi. Bunda asosiy g’oya
qanday hal etish kerak
degan vazifani beruvchi eski formallashgan algoritmlar predmetli soha mutaxassislari
tomonidan jamlangan bilimlar bazasi
nimani hal etish kerak
ko’rsatilgan mantikiy
dasturlashtirishga o’tishdir.
Ekspert tizimlar asosini predmet sohasi ma’lumotlari haqidagi axborot kiritilgan
bilimlar bazasi
tashkil etadi. Bilimlarni ETga taqdim etishning ikki asosiy shakli:
dalillar va qoidalar
bor.
Dalillar h
odisa va jarayonlarning miqdoriy va sifat
kursatkichlarini qayd etadi.
Qoidalar
odatda sabab va oqibatlarni bog’lovchi mantiqiy
sharoitlar ko’rinishidagi dalillararo nibatlarni bayon etadi.
Bunday sinfdagi vazifalarni hal etish uchun ekspert tizimlardan foydalaniladi.
Ekspert tizim (ET) –
bu malakaliy ekspertlar
darajasida foydalanuvchilar
qarorlarini tayyorlashning tor ixtisoslashtirilgan sohasida bilimlarni qayta ishlash
tizimlaridir.
Ekspert tizimlar quyidagi maqsadlar uchun foydalaniladi:
-
tizimlar
holatining interpretatsiyasi;
-
tizimlardagi vaziyatlarni oldindan bilish;
-
tizimlar holatining diagnostikasi;
-
maksadli rejalashtirish;
-
tizimlar ishlashidagi buzilishlarni bartaraf etish;
-
funktsiyalash jarayonlarni boshqarish va hokazolar.
EXMda ekspert tizimlarni amalga oshirish vositalari
sifatida ekspert tizimlar
qobqolari degan narsadan foydalaniladi. Iqtisodiyotda qo’llaniladgan ekspert tizimlar
qobiqlariga SHedl (Diolog), Expert – Ease va boshqalar misol bo’lla oladi.
