3. Kompyuter grafikasi bilan ishlovchi dastur sinflari.
Xozirgi ko’nga kelib kompyuter grafikasi va animasiyasi vositalari kirib bormagan
soxani topish qiyin.
Kompyuter grafikasi va animasiyasi vositalarini qo’llanish soxasiga ko’ra quyidagi
guruxlarga ajratish mumkin:
•
poligrafiya ishlari uchun mo’’ljallangan kompyuter grafikasi dasturlari;
•
ikki o’lchamli rang tasvir kompyuter grafikasi;
•
taqdimot ishlari uchun mo’’ljallangan dasturlar;
•
ikki o’lchamli animasiya dasturlari;
•
uch o’lchamli animasiya dasturlari;
•
ikki o’lchamli animasiya dasturlari;
•
ikki o’lchamli va uch o’lchamli animasiya dasturlari;
•
videotasvirlarni qayta ishlovchi komplekslar;
•
ilmiy vizuallashtirish ishlarini bajaruvchi dasturlar.
Kompyuter grafikasi va animasiyasi dasturlari rassom va dizaynerlar, poligrafchi
va kinematografchilar, kompyuter o’yinlari va o’qitish dasturlari yaratuvchilari,
klipmeyker va olimlar, shuningdek o’z faoliyatida turli formatdagi tasvirlardan
foydalanuvchi barcha mutaxassislarda ham katta qiziqish uyg’otadi.
Poligrafiya ishlari va rasm chizish uchun mo’ljallangan kompyuter grafikasi
dasturlari matnni turli ko’rinishdagi illyustrasiyalar bilan to’ldirish, saxifalar dizaynini
yaratish, hamda yuqori sifatli poligrafiya maxsulotlarini chop ettirish imkoniga
egadirlar. Bunday dasturlarga misol qilib, tasvirlarni qayta ishlash imkonini beruvchi
Adobe Photoshop rastrli paketini keltirish mumkin. Bu va sho’nga o’xshash paketlar
rastrli tasvirlarni taxrirlash va montaj qilish uchun zarur bo’lgan vositalardan:
skanerlangan tasvirlar rangini korreksiyalash, fotosuratlarni «tekislash», maxsus
effektlar va maskalardan foydalanish imkonini beradi. Paketning so’nggi versiyalari
tasvirlarning ko’p qatlamli to’zilmasini qo’llash vektorli konturlarni yaratish va
taxrirlash imkoniyatlariga ham ega. Paket tarkibiga turli maskalar, ko’p sonli filtrlardan
tashqri rang bilan ishlash va maxsus effektlarni yaratishga mo’’ljallangan vositalar
majmui kiritilgan.
Rastrli paketlardan tashqri poligrafiya ishlari uchun mo’ljallangan vektorli
kompyuter grafikasi dasturlari ham mavjud. Bulardan Windows tizimi uchun
mo’ljallangan Adobe Illustrator va Corel Draw dasturlari haqida aytib o’tish lozim.
Illstrator illyustrasiyalar yaratish, sahifalarning umumiy dizaynini ishlab chiqish
hamda tayyor tasvirni yuqori sifatda chop etishga mo’ljallangan. Paket ihtiyoriy
shakldagi simvollar va figuralarni yaratib, so’ng ularni masshtablash, aylantirish(o’z
uqi atrofida) va deformasiyalash imkoniyatlaridan tashqari matn va ko’p varaqli
xujjatlarni qayta ishlash vositalariga ega.
Corel Draw vektorli paketi rasm chizishdan tashqari turli grafiklarni tayyorlash va
rastrli tasvirlarni taxrirlash ishlarini bajara oladi. Bu dastur fayllarni boshqarish,
kompyuter displeyida slayd-filmlar namoyish etish, «qo’lda» chizish va tasvir
64
qatlamlari bilan ishlash, uch o’lchamli maxsus effektlarni qo’llash, matnni qayta
ishlash vositalari bilan ta’minlangan. Bulardan tashqari Windows muxitida ishlovchi
Adobe PhotoStyler, SGI va Macintosh kompyuterlari uchun mo’ljallangan Barco
Creator, Live Picture, Scitex Blaze, Linotype Da Vinci, Eclipse, Pixelfx dasturlari ham
keng tarqalgan. Barco Creator dasturi o’zining ishlash tezligi, hamda keng funksional
imkoniyatlari bilan ajralib turadi.
Taqdimot ishlari dasturlari.
Makintosh va Windows muxitlarida ishlatiluvchi taqdimot dasturlar paketidan
anchadan buyon mavjud dasturlar guruxini ajratib ko’rsatish mumkin. Bu guruxga
Lotus firmasining Freelance Graphics, Software Publishing firmasining Harvard
Graphics, Microsoft korporasiyasining Power Point dasturlari kiradi. Bu dasturlarni
ishlab chiquvchilari xar bir yangi versiyasi(rusumi)da ishlatiladigan vositalarni
ko’paytirib imkoniyatlarini kengaytiradilar.
Makintosh va Windows muxitlaridagi yangi turdagi taqdimot dasturlari paketi
multimedia vositalarini yanada to’liq ishlatishga mo’’ljallangan. Bu dasturlar video a
tovushli fayllarni qulay o’zatish (improt qilish), diagrammalarda annimasiya
vositalaridan keng foydalanish imkonini beradi .
Yangi turdagi taqdimot dasturlar katoriga Makromedia firmasining Action hamda
Gold Disk firmasining Astound dasturlar paketi (tuplami) kiradi.
Power Point dasturi MS OFFICE dasturlar to’plami tarkibiga kiradi. Undan
foydalanish oson, qulay. Dasturda o’rgatuvchi o’quv dasturi, tayyor taqdimot
namunalari, matn bilan ishlash vositalari, boshlovchilar uchun foydali yordam tizimi
mavjud .
Power Point dasturida ichki multimedia vositalari bo’lmasada, bu vositalarni OLE-
2(Object Linking and Embedding) texnologiyasi yordamida kengaytirish va to’ldirish
mumkin.
Astound dasturi( paketi) yangi taqdimot dasturlari ichida eng yaxshilaridandir. U
ishlatilishi soddaligi bilan ajralib turadi. Tovushli kliplar, harakatli tasvirlar va
multimedianing boshqa elementlaridan bir vaqtning o’zida baravar (sinxron)
ishlatishga imkon beradi.
Taqdimot dasturlari ichidan OSG’2 va Macintosh muxitida ishlovchi komponovka
(ihchamlashtirish, birlashtirish) va dizayn vositalariga ega Adobe Persuasion dasturini,
Windows muxitida ishlovchi kuchli rasm chizish vositalari qulay boshqaruvga ega
Novell Presentations dasturini, hamda slayd-ko’rgazmalar uchun Lifeboat Publishers
firmasining Demo-it dasturini, taqdimotlar imkoniyatlarini kengaytirish uchun
mo’ljallangan Macromedia firmasining Director dasturlarini aloxida e’tiborga olish
kerak bo’ladi.
Ilmiy vizuallashtirish dasturlari
Ilmiy vizuallashtirish dasturlari nafaqat maxalliy rejalashtirish masalalarini hal
qilishga, balki quyosh portlashlarini vizualashtirish masalalarini hal qilishgacha
mo’ljallangan.
65
ShK da ishlatiladigan ilmiy va muxandislik grafikasi dasturlari ichidan Golden
Software firmasining Surfer va Grapher, MapViewer dasturlarini aloxida ko’rsatish
mumkin. Bu dasturlar tekislik va grafiklar hamda rangli kartalar(xaritalar) yaratish
uchun mo’ljallangan. Ular DOS va Windows muxitlarida ishlaydi. Rangli grafik va
xaritalarni bu dasturlar yordamida ixtiyoriy monitor yoki tashqi qurilmalarga chiqarish
mumkin. Surfer paketi zqf(x,y) ko’rinishdagi funksiyalar bilan aniqlanadigan ikki
o’lchovli berilganlarga ishlov berish va vizuallashtirishga mo’ljallangan. U
tekislikning raqamli modelini ko’radi, yordamchi amallarini bajaradi hamda natijalarni
vizuallashtiradi. Grapher dasturi yqf(x) ko’rinishdagi funksiyalarga ishlov berish va
grafiklarini yasashga mo’ljallanagan. Unda bir rasmdagi grafiklar soni va grafiklardagi
egri chiziqlar soni cheklanmagan. Xar bir egri chiziq 32000 tagacha nuqtadan iborat
bo’lishi va bir grafikda xar hil o’lchovli, masshtabli bir nechta koordinata o’qlari
bo’lishi mumkin. MapViewer paketi kartalarni kiritish taxrirlash-masshtablarni
o’zgartirish, koordinatalarni o’zgartirish
hamda kartalar bilan bog’lik raqamli axborotga( masalan- demografik ma’lumotlarga)
ishlov berish va grafik ko’rinishda chiqarish imkonini beradi.
Yuqorida keltirilgan vizuallashtirish dasturlaridan tashqari umumiy holda
ishlatiladigan quyidagi vizuallashtirish dasturlari ham bor: IRIS Explorer, VIS-5D,
PV- Wave, Khronos, Data Visualizer, Data Explorer.
SGIdagi Earth Watch dasturi yordamida Er ob–xavo sharoitining uch o’lchovli
tasvirini modellashtirish va ko’rsatish, kosmik suratlar asosida topologik tekisliklarini
ko’rish hamda ob-havo ma’lumotlarini bir xafta oldin berish mumkin. Video va
komponovka bilan ishlash tizimlari.
Raqamli videotasvirlarga ishlov berish dasturlari hamda ikki o’lchovli va uch
o’lchovli grafikadan foydalangan holda ko’pqatlamli kompozisiyalarni yaratish,
murakkab(s’yomka) suratga olish jarayoni o’rnini egallashi, kompyuter grafikasi
yordamida suratga olingan materiallarga ishlov berish, suratga olingan materiallarni
kompyuter animasiyasi bilan qo’shish, natijalarni kino va videotasmalarga chiqarish
mumkin.
Windows va Macintosh muxitlarida ishlovchi videotasvirlarni taxrirlash dasturi
Adobe Premier raqamlashtirilgan videoni, statik tasvirlarni va tovushli fayllarni montaj
qilish imkonini beradi. Paketning eng oxirgi versiyasi (rusumi) turli usullar bilan bir
nechta mustaqil videoroliklarga ishlov berish, ko’pgina filtrlardan foydalanish, maxsus
effekt va shriftlarni xosil qilish imkoniga ega. Bu dasturning raqobatchilari sifatida ATI
firmasining MediaMerge dasturini, eng kuchli dasturlardan yuqoridagi Adobe
firmasining CoSA After Effects dasturini ko’rsatish mumkin. SGI muxitida ishlovchi
Composer dastur AliasG’Waferfront firmasining maxsulotidir. Bu dastur maxsus
effektlarni yaratish, videoyozuv vositalari, kompleks saxnalarni xosil qilish
uskunalaridan foydalanish imkoniga ega .Shular yordamida yuqori sifatli video
maxsulotlarni yaratish, yozish, taxrirlash, mumkin. Bulardan tashqari alohida kadrlarni
va animsiyali kliplarni kompanovka qilish, aralashtirish (mikshirovat), ularga maxsus
effektlarni matnlarni qo’shish mumkin. Paket (dastur) nafaqat videoyozuvning oxirgi
natijasini, balki oraliq kadrlarni (natijalarni) quyi imkoniyati kichik ekranlarda
ko’zatish, ko’rish mumkin.
66
Composer dasturi barcha kino va videoformatlarni hamda video bilan ishlovchi
qurilmalarni qo’llash imkonini beradi. Bu dasturlardan tashqari SGI muxitida videoga
ishlov beruvchi Chiron firmasining Liberty, Integrated Research firmasining Harmony,
Parallax firmasining Matador, Avid firmasining Media Suite Pro, Discreet Logic
kompaniyasining Flint paketi, Flame, Interno, XAOS firmasining Pandemonium
dasturlari mavjud.
Modellashtirish (2D va 3D).
2 o’lchovli va 3 o’lchovli modellashtirish dasturlari dizaynerlik va muxandislik
ishlanmalari uchun qo’l keladi. Bulardan tashqari bu dasturlarni uch o’lchovli
animasiya, poligrafik, taqdimot paketlari bilan to’ldirish mumkin.
Modellashtirish dasturlari ichida WINDOWS muxitida ishlatiluvchi eng kuchli
avtomatlashtirilgan loyixalash tizimi sifatida Autodesk firmasining AutoCad dasturini
olish mumkin. Odatda, AutoCad ni avtomatlashtirilgan loyixalash tizimi(SAPR)ning
grafik yadrosi sifatida qabul qiladilar. Dastur yordamida turli chiziq, yoy, matnlar xosil
qilish, taxrirlash,
2D va 3D modellarni yaratish, loyixalash jarayonida vujudga
keladigan ko’pgipa muammolarning yechimini avtomatlashtirish, xususiy ssenariy va
makrokomandalar yaratib, aniq(konkret) masala va ilovalarga tizimni sozlash,
adaptasiya qilish mumkin.
AutoCad paketi Auto LISP ichki dasturlash tiliga ega bo’lib, uning yordamida
foydalanuvchi yangi buyruqlarni xosil qilishi va xatto yuqori darajadagi dasturlash
tillaridan foydalanishi mumkin.
IBM va Macintosh muxitlarida uch o’lchovli modellashtirish uchun ko’pincha
AliasG’ Wavefront firmasining splaynli modellashtirish dasturi Sketch! ishlatiladi. Bu
dastur yuqori sifatli vizuallashtirish imkonini beradi. Ray Dream Designer dasturi esa
maxsus modellashtirish vositalari to’plamiga ega bo’lib, tasvirning fotorealistik
sifatiga erishish imkonini beradi.Macromedia firmasining MacroModel paketi va
Auto.des.sys firmasining Form.Z dasturi uch o’lchovli ob’ektlarni modellashtirish va
deformasiyalash vositalariga ega.
IBM ga mos kompyuterlarda yana Crystal Graphics firmasining Crystal 3D
Designer dasturidan foydalanish mumkin. Bu dastur vizuallashtirish, soyali effektlar
hosil qilish, yuzalarga materiallarni joylashtirish (nalojenie materialov na poverxnosti)
vositalariga ega . Silicon Graphics ning ishchi stansiyalarida ishlatiluvchi eng kuchli
modellashtirish va dizayn dasturlari qatoriga AliasG’ Wavefront firmasining Designer,
Studio va AutoStudio dasturlarini kiritish mumkin.
Bu dasturlar yordamida bir vaqtning o’zida 2D va 3D modellar bilan ishlash hamda
mavjud avtomatlashtirilgan loyixalash tizimlari bilan mujassamlashish masalasining
yechimini topish mumkin.
Designer dasturi splaynlar asosida yuqori darajada modellashtirishni qo’llash bilan
birga geometrik ob’ektlar xususiyatlarini baxolashning yetarli vositalariga,
animasiyaning qulay uskunalariga hamda renderingning sifatli moduliga ega.
Designer imkoniyatlarini to’ldirib, kengaytirib Studio ga aylantirish mumkin.
Studio dasturi modellashtirish imkonining yuqoriligi, yo’zalar va egri chiziqlar bilan
ishlash tizimining mukammalligi, geometrik ob’ekt, rendering va rasm chizishni
baxolashning qo’shimcha imkoniyatlari bilan Designer dan farq qiladi. AutoStudio esa
67
Studio dasturiga avtomobil dizaynerlari uchun maxsus ishlab chiqilgan, modellar va
animasiyani taxrirlovchi maxsus vositalar qo’shilishi natijasida vujudga kelgan.
Shuningdek, bu dasturlar Silicon Graphics ning ko’pprosessorli modellarida ishlatilishi
uchun qo’shimcha vositalar va imkoniyatlar bilan to’ldirilishi, kengaytirilishi mumkin.
SGI muxitida ishlovchi avtomatlashtirilgan loyixalash tizimlari ichida yana
Engineering Animation firmasining Vislab dasturini aytib o’tish mumkin. Bu dastur
dizayn va muxandislik masalalarining vizual yechimini yaratish(xosil qilish) imkonini
beradi.
| 